“เครื่องราชูปโภค” คือ สิ่งของเครื่องใช้ส่วนพระองค์ ประกอบพระบรมราชอิสริยยศของพระมหากษัตริย์ที่มีความสำคัญ และสืบทอดกันมายาวนานตามโบราณราชประเพณี ตั้งไว้ในที่พระมหากษัตริย์เสด็จประทับในระหว่างพระราชพิธีสำคัญๆ เช่น พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระราชพิธีเสด็จพระราชดำเนินเลียบพระนคร เสด็จพระราชดำเนินไปถวายผ้ากฐิน และพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา โดยทอดไว้บนโต๊ะเคียงข้างพระราชอาสน์
“เครื่องราชูปโภค” พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างขึ้น ประกอบด้วย
พานพระขันหมาก
ประกอบด้วย ซองพลูมังสีบรรจุหมากดิบหมากหอม พร้อมเครื่อง เสวยหมาก เป็นพาน 2 พานตั้งซ้อนกัน พานชั้นต้นลักษณะรูปทรงคล้ายตะลุ่ม สัณฐานสี่เหลี่ยม มุมทั้ง 4 ย่อไม้ 12 ตั้งแต่เชิงถึงปากพาน ทำด้วยทองคำ จำหลักลวดลายลงยาราชาวดี ประดับอัญมณี พานชั้นบนมีสัณฐานสี่เหลี่ยมทรงสูง มุมทั้ง 4 ย่อไม้ 12 มีคันทวยรูปนาคประกอบมุมเชิงพานทั้ง 4 มุมขึ้นไปรับตัวพาน พานชั้นบนจำหลักลวดลายลงยาราชาวดีประดับอัญมณี
พระมณฑปรัตนกรัณฑ์
คือ ภาชนะใส่น้ำเสวย มีจอกทองคำเกลี้ยงลอยอยู่ข้างใน พระมณฑปรัตนกรัณฑ์มีลักษณะเป็นรูปหยั่งโถฟักตัด มีเชิงและฝาครอบ ทำด้วยทองคำยกเป็นภู เรียงรายรอบฝาชั้นต้น สัณฐานเป็นอย่างบัวคว่ำ ส่วนยอดสัณฐานเป็นทรงมณฑป ประกอบด้วยมาลัยรักร้อยอกไก่ซ้อนเป็นเถา 3 ชั้น ปลายสุดทำเป็นรูปบัวตูม พระมณฑปรัตนกรัณฑ์ตั้งบนพานกลมปากกลีบบัว ทั้งมณฑปและพานรองทำด้วยทำด้วยทองคำลงยาราชาวดี ประดับอัญมณี
พระสุพรรณศรีบัวแฉก
คือ กระโถนเล็ก ทรงกลม สัณฐานอย่างกระทายทรงสูง ปากทำเป็นอย่างกลีบบัว เรียงโดยรอบเป็นแฉกๆ พระสุพรรณศรีบัวแฉกทำด้วยทองคำ จำหลักลวดลายลงยาราชาวดี ประดับอัญมณี
พระสุพรรณราช
คือ กระโถนใหญ่ปากบาน ที่เรียกว่า “ปากแตร” สำหรับบ้วนพระโอษฐ์ ลักษณะกระโถนเป็นรูปทรงฟักทอง มีเชิงกลม ปากผายกว้าง สัณฐานอย่างใบบัวหงาย ทำด้วยทองคำ จำหลักลายแต่น้อย ส่วนใหญ่เป็นอย่างทองเกลี้ยง
ทั้งนี้การทอดถวาย “เครื่องราชูปโภค” ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก นับตั้งแต่รัชกาลที่ 1 และมีการใช้สืบทอดต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน
ที่มา : ข้อมูลและภาพ จากหนังสือประมวลองค์ความรู้พระราชพิธีบรมราชาภิเษก หนังสือพระราชพิธีบรมราชาภิเษก, หนังสือประมวลบทความเนื่องในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก กระทรวงวัฒนธรรม และสารคดีบรมราชาภิเษก การประชาสัมพันธ์ สํานักพัฒนาการประชาสัมพันธ์