พระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และพระราชลัญจกร เครื่องมงคลแสดงถึงพระบรมราชอิสริยยศ พระเกียรติยศ และพระบรมเดชานุภาพของพระมหากษัตริย์ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก...

พิธีจารึกพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และพระราชลัญจกร ถือเป็นขั้นตอนสำคัญหนึ่งของพระราชพิธีเบื้องต้นในการ “พระราชพิธีบรมราชาภิเษก”  ซึ่งต้องทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระมหากษัตริย์ เป็นพิธีศักดิ์สิทธิ์ที่สืบต่อกันมาตามโบราณราชประเพณี

ประวัติ ความสำคัญ และความหมายของ พระสุพรรณบัฏ และพระราชลัญจกรประจำรัชกาล ข้อมูลจากคณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพันธ์งานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ได้เผยแพร่ไว้ดังนี้

พระสุพรรณบัฏ เฉลิมพระปรมาภิไธย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร
พระสุพรรณบัฏ เฉลิมพระปรมาภิไธย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร

"พระสุพรรณบัฏจารึกพระปรมาภิไธย"

เป็น "แผ่นทองคำ" รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หนา 0.1 เซนติเมตร ความกว้างยาวขึ้นอยู่กับอักษร หรือข้อความที่จะจารึก “พระปรมาภิไธย” ได้ เช่น ในสมัยรัชกาลที่ 6 “พระสุพรรณบัฏ” กว้าง 7 นิ้ว ยาว 14 นิ้ว พระปรมาภิไธยที่จารึกลงในพระสุพรรณบัฏ แต่เดิมมาเป็นพระปรมาภิไธยที่มีความยาวหลายบรรทัด ใช้คำศัพท์ "ภาษาบาลี" และ "สันสกฤต" ที่ผูกขึ้นอย่างประณีตให้ได้เสียงที่ไพเราะ และสื่อความถึง “พระคุณวิเศษ” และ “สายราชสกุล” ของพระมหากษัตริย์พระองค์นั้น

พระปรมาภิไธยในพระสุพรรณบัฏของรัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 3 เป็นอย่างเดียวกัน คือ ขึ้นต้นว่า “พระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราชรามาธิบดี” และลงท้ายด้วย “บรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัว” ต่อมาตั้งแต่รัชกาลที่ 4 เปลี่ยนเป็นขึ้นต้นด้วย “พระบาทสมเด็จพระปรมินทร”  หรือ “พระบาทสมเด็จพระปรเมนทร” ในสมัยรัชกาลที่ 9 พระปรมาภิไธยที่จารึกในพระสุพรรณบัฏปรากฏดังนี้ “พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร” 

พระราชลัญจกรพระครุฑพ่าห์ประจำแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ขอบพระราชลัญจกรจารึกพระปรมาภิไธย "พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว" เป็นตรางา มีลักษณะกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 8.1 เซนติเมตร สูง 12.7 เซนติเมตร
พระราชลัญจกรพระครุฑพ่าห์ประจำแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ขอบพระราชลัญจกรจารึกพระปรมาภิไธย "พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว" เป็นตรางา มีลักษณะกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 8.1 เซนติเมตร สูง 12.7 เซนติเมตร

"พระราชลัญจกรประจำรัชกาล"

คือ เครื่องมงคลแสดงถึง “พระบรมราชอิสริยยศ” “พระเกียรติยศ” และ “พระบรมเดชานุภาพ” ของพระมหากษัตริย์ ใช้เป็น “ดวงตรา” สำหรับ “ประทับกำกับพระปรมาภิไธย” และเอกสารราชการแผ่นดิน ได้แก่ รัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติ พระราชกำหนด พระราชกฤษฎีกา และเอกสารสำคัญส่วนพระองค์ที่เกี่ยวกับราชการแผ่นดินที่ออกในพระปรมาภิไธย เป็นต้น

พระราชลัญจกร ทำด้วยงาช้างเป็นรูปวงกลม กลางวงกลมแกะเป็นรูปครุฑ รอบขอบภายในจารึกพระปรมาภิไธย ตามโบราณราชประเพณีถือว่า “พระราชลัญจกร” เป็นเครื่องมงคลในหมวด "พระราชสิริ" อย่างหนึ่ง อันประกอบด้วย พระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และพระราชลัญจกรประจำรัชกาล ต้องทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระมหากษัตริย์ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก โหรหลวงจึงต้องกำหนดพระฤกษ์อันเป็นมงคล สำหรับการจารึกก่อนการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

การจารึกพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และแกะพระราชลัญจกรประจำรัชกาล ต้องกระทำตามฤกษ์ ในตอนเย็น หรือค่ำ ก่อนถึงวันพระฤกษ์พระสงฆ์จะเจริญพระพุทธมนต์ และโหรหลวงสวดบูชาเทวดาในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม รุ่งขึ้นตอนเช้า มีการถวายภัตตาหารแด่พระสงฆ์ เมื่อพระสงฆ์รับพระราชทานฉันแล้ว พระราชวงศ์ที่ทรงเป็นประธานทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการทรงศีล

พระบรมราชสมภพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร
พระบรมราชสมภพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร

ผู้ที่จะทำหน้าที่จารึกและแกะพระราชลัญจกร นุ่งขาว สวมเสื้อขาว และมีผ้าขาวเฉวียงบ่า รับศีล เวลาใกล้พระฤกษ์ประธานทรงจุดเทียนเงินเทียนทอง ผู้ที่จะจารึกและช่างนมัสการพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร บ่ายหน้าไปกราบถวายบังคมสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แล้วคล้องสายสิญจน์ หันหน้าสู่มงคลทิศ ก่อนการจารึก

ครั้นได้พระฤกษ์โหรหลวงลั่นฆ้องชัยให้สัญญาณ จารึก และแกะพระราชลัญจกร พระสงฆ์สวดชัยมงคลคาถา พราหมณ์เป่าสังข์ เจ้าพนักงานประโคมแตรสังข์และพิณพาทย์ขณะจารึกและแกะพระราชลัญจกร เมื่อเสร็จแล้ว พราหมณ์หลั่งน้ำสังข์และเจิมทั้งแผ่นพระสุพรรณบัฏ ม้วนแล้วพันด้วย “ไหมเบญจพรรณ” และพันด้วย “แพรแดง” อีกชั้นหนึ่ง บรรจุในพระกรัณฑ์ทองคำลงยาราชาวดี, ดวงพระบรมราชสมภพ และพระราชลัญจกร

เมื่อจารึกแล้วเชิญประดิษฐานบนธรรมาสน์ศิลาเบื้องหน้าพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร พราหมณ์เบิกแว่นเวียนเทียนสมโภช 3 รอบ และพักไว้ในพระอุโบสถ ครั้นถึงวันเริ่มการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก จึงตั้งขบวนแห่เชิญไปตั้ง ณ มณฑลพระราชพิธีในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ

ขบวนเชิญพระราชอิสริยยศเชิญพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และ พระราชลัญจกรประจำรัชกาล จากพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ไปประดิษฐาน ณ พระแท่นมณฑลในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ วันที่ 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร
ขบวนเชิญพระราชอิสริยยศเชิญพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และ พระราชลัญจกรประจำรัชกาล จากพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ไปประดิษฐาน ณ พระแท่นมณฑลในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ วันที่ 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร

สำหรับพิธีจารึกพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และแกะพระราชลัญจกร ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช 2562 มีหมายกำหนดการเวลาฤกษ์อันมงคล 2 วัน ณ พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ประกอบด้วย ในวันที่ 22 เมษายน 2562 ฤกษ์เวลา 16.00 น. พระสงฆ์ 10 รูป เจริญพุทธมนต์ และโหรหลวงสวดบูชาเทวดา และในวันที่ 23 เมษายน 2562 ฤกษ์เวลา 08.19-11.35 น. จารึกพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และแกะพระราชลัญจกร และแว่นเวียนเทียนสมโภช

ครั้นถึงการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในวันที่ 3 พฤษภาคม 2562 ฤกษ์เวลา 10.00 น. จะมีการตั้งขบวนแห่เชิญพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรมราชสมภพ และพระราชลัญจกรจากวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ไปตั้ง ณ มณฑลพระราชพิธีในพระที่นั่งไพศาลทักษิณในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก และในวันที่ 4 พฤษภาคม 2562 เมื่อถวายน้ำอภิเษกแล้ว พระราชครูพราหมณ์จะร่ายเวทสรรเสริญเปิดศิวาลัยไกรลาส และถวายพระสุพรรณบัฏพระปรมาภิไธยก่อนที่จะถวายเครื่องราชกกุธภัณฑ์อื่นๆ

ที่มา : เอกสาร คณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพันธ์งานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก และหนังสือพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ประมวลองค์ความรู้พระราชพิธีบรมราชาภิเษก กระทรวงวัฒนธรรม