ชื่อ สถิตย์ เสมานิล ผมรู้เพียงว่าเป็นหนึ่งในผู้รู้ ที่ตัวตนท่านหายเป็นปริศนา...จนป่านนี้ยังไม่รู้ว่าไปไหน...เมื่อ โศภิณ เงินสวัสดิ์ เอาหนังสือ วิสาสะ (สำนักพิมพ์ต้นอ้อ แกรมมี่ พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ.2539) เล่ม 1 เล่ม 2 มาให้
ผมถือเป็นหนังสือหายาก เป็นของขวัญปีใหม่ที่ถูกใจมาก
เนื้อหาวิสาสะ เล่ม 1 ว่าด้วยสภาพสังคมไทยสมัยก่อน ในความทรงจำของนักหนังสือพิมพ์อาวุโส...ที่เขียนคอลัมน์ใน นสพ.ชาวไทยรายวัน เมื่อปี 2511
อาจารย์สถิตย์ ยกตอนหนึ่ง เรื่องสามกรุง...กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ ทรงนิพนธ์ไว้ใน “ประมวญวัน” สมมติเป็นคำของพระเจ้าเอกทัศน์ ดำรัสแก่ศรีสนมเมื่อเสด็จประพาสป่า ชมนกชมไม้ ทรงล้อคติปัดอัปมงคล ที่ให้เรียกแร้งว่าหงส์ ดังนี้
ศัพท์หงส์จงหยั่งแจ้ง ในจิต เจ้าเทอญ แปลว่าพระอาทิตย์
เทพไท้ ว่าเป็นว่าห่านชนิดต่างๆ แปลว่า ควายก็ได้ ลึกล้ำตำรา
อนึ่งหงส์เป็นชื่อไซ้ จำบัง นามนา เกาะเย่า (เหย้า) เราชิงชัง ชั่วแกล้ง เรียกเพี้ยนเปลี่ยนนามดัง เหมราช ชื่อที่จริงคือแร้ง โหดร้ายมลายผลาญฯ
“โคลงพระนิพนธ์สองบทนี้ ช่วยให้เราได้รู้ศัพท์หงส์ ที่แปลงได้หลายความ”
อาจารย์สถิตย์ บอกว่า ...ที่เชื่อว่าแร้งพาเสนียดจัญไรสู่คนในเรือน ที่มันเกาะหลังคา ส่อว่าเหยียดแร้งลงเป็นสกุลรุนชาติอุบาทว์เหลือหลาย ...เป็นการมองแร้งด้านร้าย
โลกนิติคำโคลง เขียนถึงมุมดีๆของแร้ง เอาไว้
รูปแร้งดูร่างร้าย รุงรัง ภายนอกพิศพึงชัง ชั่วช้า เสพสัตว์ที่มรณัง นฤโทษ เฉกเช่นสาธุชนกล้า กลั่นสร้างทางผล
แร้งยังมีเรื่องดีๆอีก เช่น คำเปรียบเปรย ตาแร้ง หูผี จมูกมด...
แร้งสายตาไกลสามารถมองเห็นได้ไกลยิ่งถึงโยชน์ อาจารย์สถิตย์เคยเห็น
ฝูงแร้งลงกินซากหมาเน่า และควายหลายครั้ง หามีรังอยู่ในที่ใกล้กับซากสัตว์นั้นไม่
...
แร้งวัดสระเกศ คำด่าที่เคยฟังชินหู โดยไม่เคยรู้ไม่เคยนึกถึงแร้งจริงๆ จนกระทั่งวันหนึ่งลุงเอิบ ทายกประจำศาลาบ้านหม้อ เล่าเรื่องจริงๆให้ฟัง
เมื่อราวๆ 70 ปีที่แล้ว (นับจาก พ.ศ.2511) ที่เก็บศพให้แร้งกิน เป็นโรงไม้สี่เหลี่ยมฝาทึบอยู่ทางด้านถนนบำรุงเมืองระหว่างการประปากับโรงพิมพ์กรมศาสนา
ฝูงแร้งมีรังรวงอยู่ตามต้นไม้ใกล้บริเวณนั้น ทันทีที่สัปเหร่อเปิดโรง... แล้วร้อง “มาโว้ย มาโว้ย” มันก็จะบินมากลุ้มรุม แต่ยังไม่ยอมกิน อาจารย์สถิตย์เคยเห็นกับตา...เมื่อฝูงแร้งบินมายืนเรียงราย มันจะยืนจับเจ่าราวแร้งตุ๊กตา...
จนเมื่อ...แร้งตัวหัวแดงเหนียงแดง ที่บางคนเรียกพญา หัวหน้าแห่งนิกรแร้งบินมา แล้วเริ่มจิกกิน
ทันทีนั้น พลแร้ง...เจ้าตัวอื่นก็จะขยับตัวจิกตาม เดี๋ยวเดียว เนื้อหนังซากนั้นก็หมดไป
เหตุที่แร้งมีระเบียบในการกิน รอหัวหน้า กินตามหัวหน้า จึงเป็นคุณสมบัติหนึ่ง ที่ทำให้คนมองมันในด้านดี นอกจากสายตาดี มองไกล ยังเป็นสัตว์ที่ไม่เบียดเบียนสัตว์ด้วยกัน จะกินก็กินแต่สัตว์ที่ตาย
พยายามหามุมมองด้านดีๆของแร้งไว้ขนาดนี้ แต่กระนั้นก็ยังมีคนอีกไม่น้อยฝังใจ เวลาแร้งบินมาเกาะหลังคาเรือน จึงเชื่อกันว่าเป็นอัปมงคล ต้องหาวิธีปรับเปลี่ยนให้เป็นมงคล ตะโกนดังๆ
พญาหงส์ทอง มาให้ลาภ
พูดแล้วไม่พอ ต้องจุดธูปบอกซ้ำ...สิทธิการิยะท่านว่า หลังพญาหงส์ทองบินไปแล้ว เงินทองจะไหลมาเทมา
ผู้นำสมัยโบราณท่านมีกลวิธี เปลี่ยนเรื่องร้ายให้เป็นเรื่องดีๆ
อย่างนี้เอง...แม้ยามยาก ข้าวเหลือ เกลือถูก แค่ไหน ก็ยังรักษาบ้านรักษาเมืองเอาไว้ ทำให้ผู้คนอยู่เย็นเป็นสุขได้
น่าเป็นห่วง ก็แต่บ้านเมืองที่ผู้คน มองหงส์เป็นแร้งนี่แหละ...
จะอยู่กันแบบประชาธิปไตย หรือจะอยู่กันแบบเผด็จการ ไม่ว่าเวลารอเลือกตั้ง หรือเวลาเลือกตั้ง หากยังมองแร้งเป็นหงส์กันอยู่อย่างนี้
ก็ต้องมีมุมร้ายๆให้ด่ากันได้ทุกเรื่อง.
กิเลน ประลองเชิง