วิชาอานาปานสติของพระพุทธเจ้าก็คือ การฝึกสมาธิ ด้วยลมหายใจเข้าออก ผมทดลองหลายวิธี ลงตัวที่ “วิธีนับ” นับหนึ่งถึงห้า เพิ่มขึ้นไปจนถึงสิบ แล้วก็ย้อนกลับมาเริ่มนับห้าใหม่
วิธีนี้ดูเหมือนง่าย ถ้าไม่ลองก็ไม่รู้ว่ายาก เผลอนับหลุดเรื่อยๆ ไม่เป็นไร เริ่มต้นนับใหม่
ท่านเปรียบจิตเหมือนลิง คำบาลีว่า กปิจิตตัง หลุกหลิก วุ่นวาย ว้าวุ่น ซัดส่าย แป๊บเดียวหลายเรื่อง กว่าจะจับเจ้าลิง เอ๊ย จิตให้หยุดนิ่งกับหลักได้ ก็ต้องใช้เวลา
ท่านอาจารย์พุทธทาส สอนไว้ในหนังสือ อานาปานสติว่า การเริ่มจับลิงไว้กับหลัก เป็นกระบวนการขั้นที่ 1 เรียก วิตก วิตกคำพระ ไม่ใช่เรื่องกลุ้มใจ แต่มีความหมายถึงการ “ตรึก”
ยอมให้ลิงมันวิ่งวนหลักไปสักพัก ตั้งสตินับไปและนับไป หลุดก็เริ่มนับใหม่ ไม่ช้า ลิงมันจะล้ายอมซบหลัก
เมื่อลิงละพยศ คลอเคลียกับหลัก ก็เข้าถึงกระบวนการขั้นที่สอง วิจาร นับต่อไปๆลิงจะนิ่งเหมือนหลับ...นับต่อไปอีก จิตที่นิ่งเกือบสนิท จนเป็นสมาธิแบบเฉียดๆ (อุปจารสมาธิ)
จิตที่นิ่งได้นานๆตรงจุดที่จิตรวมตัวกันเป็นหนึ่งนั่นเอง ก็เลื่อนเข้าสู่กระบวนการขั้นที่สาม ปิติ คือความอิ่มใจ
นี่คือรางวัลที่จะได้ในทันที ความโศกหมอง หดหู่ เหงาเศร้า ที่เคยมี หายไปทันที
หากฝึกนับต่อ จิตจะพัฒนาไปถึงกระบวนการขั้นที่สี่ คือสุข และต่อไปถึง ขั้นที่ห้า เอกัคคตา จิตรวมเป็นหนึ่ง รวมห้ากระบวนการนี้ อาจารย์ท่านว่า นี่แค่ปฐมญาณ คือ ญาณขั้นที่หนึ่ง
วิธีฝึกลมหายใจมีหลายวิธี บางวิธี อาจารย์พุทธทาสท่านใช้คำว่าเล่น เล่นกีฬาทางใจ
สนุกเพลินกับมันไป ยิ่งในยามนี้ ยามที่ต้องอยู่กับบ้าน เมื่อรักษาชีวิตให้รอด กีฬาทางใจเป็นเกมสนุกที่อยู่ใกล้ ก็แค่ปลายจมูกตัวเอง
...
เปรียบจิตเหมือนลิง ฝึกจนลิงเชื่องอยู่กับหลัก ได้แล้ว คราวนี้ลองเปรียบเทียบดู การฝึกลิงจริงๆในวิทยาลัยลิงของสมพร
แซ่โค้ว ที่อำเภอกาญจนดิษฐ์ สุราษฎร์ธานี เหมือนกันมากน้อย
(ถึงอย่างไร ก็อยู่กันได้ นิพัทธ์พร เพ็งแก้ว สำนักพิมพ์ศยาม พ.ศ.2543)
สมพร แซ่โค้ว คุยว่า ฝึกลิงให้เก็บมะพร้าว ถือเป็นชั้นประถม ยังมีวิชาชั้นมัธยมและชั้นปริญญา ลิงเก็บมะพร้าวที่ตกลงมาใส่ถัง กลับถึงบ้านโยนมะพร้าวจากรถให้เป็น ส่งมะพร้าวให้คนยืนปอกโดยคนไม่ต้องก้มหยิบเอง
ถ้าต้นมะพร้าวอยู่ริมแม่น้ำ ก็ต้องสอนให้ลิงผูกมะพร้าวให้ติดเป็นแพ เพื่อจะขนส่งล่องไปตามลำน้ำ
ฝึกลิงได้แค่นี้ ก็ยังตื่นเต้นไม่พอ สมพร แซ่โค้ว โชว์ฝึกให้ลิงกระโดดจากคอมะพร้าวต้นหนึ่ง ไปยังปลายทางมะพร้าวอีกต้นหนึ่ง ซึ่งอยู่ห่างไปราวสิบเมตร
ทุกวิชาที่ว่ามา เจ้า “ไข่นุ้ย” ลิงกัง ตัวใหญ่ ก้นแดง เขี้ยวแหลม ตาดุ สมพร แซ่โง้ว ฝึกมาห้าหกปีทำได้หมด เจ้าไข่นุ้ย ยังทำได้มากกว่า ถือว่าระดับด็อกเตอร์ คือ วิชานิ่ง
ทดสอบด้วยนมกล่องที่สมพร แซ่โง้ว ยื่นให้ ไข่นุ้ยรับถือไว้เป็นนาน นานทีเดียวจนมีเสียงเบาๆ “กินได้แล้วลูก” เจ้าไข่นุ้ยก็ก้มลงดูดนมอั้กๆ นมหมดกล่อง ไข่นุ้ย ล.ลิงไต่ราวตัวพ่อ ก็นั่งเงียบขรึม ไม่มีการยุกยิกใดๆ
คนฝึกลิงให้นิ่ง นิ่งได้นาน ถือเป็นเรื่องอัศจรรย์
แต่คนที่ฝึกจิตตัวเอง จิตที่ถูกเปรียบเหมือนลิง ให้นิ่งจนเป็นสมาธิแน่วแน่ได้ และได้ความอิ่มใจ และความสุขใจเป็นรางวัลทันที ก็ถือเป็นเรื่องปาฏิหาริย์ ที่สามารถพิสูจน์ได้ด้วยตัวเอง.
กิเลน ประลองเชิง