ปราชญ์ชาวบ้าน ที่ อ.โพธิ์ชัย จ.ร้อยเอ็ด ชี้แนะการดูขวัญควายที่เป็นมงคลเหมาะซื้อมาเลี้ยง ตามตำราโบราณว่าแบบใด ส่งเสริมโชคชะตา บารมี เชื่องไม่ดุร้าย หรือใช้เขาขวิดคนเลี้ยง ต้อนรับฤดูการทำนา

การเลือกซื้อควายที่เป็นมงคลถูกต้องตามลักษณะ โบราณว่าต้องดูที่ขวัญ ขวัญควาย เป็นลักษณะของขนบนร่างกายที่ขดเป็นวง อาจเวียนซ้ายหรือเวียนขวา ซึ่งเป็นลักษณะทั่วไปของควายไทย โดยปราชญ์ชาวบ้าน ระบุว่าขวัญดีจะเวียนขวา (ประทักษิณ) โดยควายจะมีขวัญตามร่างกายตั้งแต่ 1-9 แห่ง อยู่ในตำแหน่งที่แตกต่างกัน เมื่อทุกวันนี้ ควายหรือกระบือราคาแพง สนนราคาแต่ละตัวหลักหมื่นไปจนถึงล้านบาท/ตัว การเลือกซื้อควายต้องมีองค์ความรู้ ตามลักษณะที่เป็นมงคล และรู้ว่าแบบใดไม่เป็นมงคล ไม่เหมาะที่จะซื้อมาเลี้ยง

เมื่อวันที่ 29 เม.ย. 2566 ที่ผ่านมา ผู้สื่อข่าวรายงานว่า ที่คอกควายของ นายบุญนิตย์ โพธิ์ชัยศรี ปราชญ์ชาวบ้าน บ้านโนนใหญ่ ตำบลคำผะอุง อำเภอโพธิ์ชัย จังหวัดร้อยเอ็ด ปราชญ์ได้ชี้แนะขวัญควายที่เป็นมงคลเหมาะซื้อมาเลี้ยง เชื่องไม่ดุร้ายใช้เขาขวิดคนเลี้ยงดังนี้

...

1.ขวัญอยู่ใต้ตา โบราณกาลว่าไว้ซึ่งขวัญที่ดีเป็นสิริมงคล จะช่วยส่งเสริมให้ควายมีความงามสง่า ถูกตาต้องใจของผู้คน และขายได้ราคาสูงกว่าควายทั่วไปเรียกราคาได้ดี
2.ขวัญอยู่กกหู หรือเรียกขวัญทัดมาลา ตามตำราโบราณกาลว่าไว้ คนเลี้ยงทั้งครอบครัวมีแต่ความสุข ไม่ได้รับไข้เจ็บป่วย
3.ขวัญอยู่ตรงสวาบ (เหนือกระเพาะ) เรียกขวัญยุ้งข้าวแตก เปรียบเหมือนการทำนาได้ข้าวจนยุ้งแตกเหมาะซื้อมาทำนา
4.ขวัญอยู่ที่ใต้ท้อง เรียกสะเภาอุ้มทอง หากมีทั้งสองข้างจะดี ให้ลูกมากและเลี้ยงลูกได้ดี
5.แม่ฮ่างเปิดซิ่น ขวัญที่ตรงขาพับหลัง ใครเห็นใครชอบเป็นเสน่ห์ซื้อมาขายออกได้ง่าย เหมาะกับนายฮ้อยพ่อค้าเก็งกำไร

ส่วนขวัญที่ไม่เป็นมงคล คือ

1.กาเช็ดสบ (ภาษาอีสาน) หรืออีกาเช็ดจะงอยปาก คือมีขวัญอยู่ตรงคูบหลังควาย โบราณสอนไว้ว่ากาลกิณี เสนียดจัญไร อย่านำมาเลี้ยงหรือใช้งานไถนา/ใช้เทียมเกวียน จะเป็นอัปมงคล
2.ขวัญอยู่ตรงกลางหน้าผาก (กึ่งกลางเขา) เรียกกบาลหัวแตกส่วนกลางของกะโหลกศีรษะอย่านำมาเลี้ยงจะชนเจ้าของตาย
3.ขวัญใต้ท้อง ควายตัวนั้นชอบตื่นตระหนก คนเลี้ยงเข้าหาข้างหลังโดนเตะหงายท้อง
4.ขวัญเปิดซิ่น อยู่ใต้อวัยวะเพศควายตัวเมีย โบราณกาลกล่าวไว้เลี้ยงลูกบ่ดี ชอบห้าววิ่งข้ามทุ่งหาตัวผู้ เวลาฝนฟ้าคะนอง

...

ปราชญ์ชาวบ้าน ยังได้เล่านิทานในหัวเรื่อง พ่อตาให้ลูกเขยนำเงินจำนวนหนึ่งไปซื้อควายมาทำนาเหตุที่ใช้ลูกเขยไปซื้อควาย เพราะในวงเหล้าทุกๆ เย็น ลูกเขยชอบขี้โม้ว่าตัวเองเก่งด้านดูควาย (กระบือ) ตามลักษณะโหงวเฮ้งได้ดี พอตกเย็นพ่อตาเลยขอดูควายที่ลูกเขยไปซื้อมา พ่อตาเลยแกล้งดุลูกเขยว่า ซื้อควายแก่-ควายเฒ่ามา เพราะฟันควายด้านบนในปากไม่มีสักซี่ ลูกเขยตกใจยอมรับผิดพร้อมจะนำควายที่ซื้อมาไปคืนว่าตัวเองขาดความรอบคอบ (ปกติธรรมชาติฟันควายด้านบนไม่มีมาแต่กำเนิด) นิทานเรื่องนี้จึงสอนให้รู้ว่า สิบฮู้บ่ถ่อเคย สิบลูกเขยบ่ถ่อพ่อเฒ่าเด้อ.