สถานการณ์อุทกภัยในพื้นที่ภาคเหนือตอนบน ภาคเหนือตอนล่าง ภาคกลาง ภาคตะวันออกและภาคใต้ ที่พี่น้องประชาชนกำลังเผชิญหน้าอยู่ ไม่เพียงส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตเท่านั้น แต่ยังส่งผลกระทบต่อคุณภาพและมาตรฐานของน้ำเพื่อการอุปโภคของประชาชน
ปัจจุบันคนไทยกว่า 80% ใช้น้ำเพื่อการอุปโภคจากประปาหมู่บ้าน แต่มีน้ำประปาหมู่บ้านเพียง 34.4% เท่านั้นที่ได้มีมาตรฐานผ่านเกณฑ์คุณภาพน้ำประปาดื่มได้ของกรมอนามัย
ศูนย์นาโนเทคโนโลยีแห่งชาติ (นาโนเทค) สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) จึงพัฒนานวัตกรรม “คลินิกคุณภาพน้ำ” ที่เป็นเสมือนคลินิกที่ตรวจวัดคุณภาพน้ำและรักษาให้น้ำมีคุณภาพดีเหมาะกับการอุปโภคบริโภคเพื่อช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตคนไทย ด้วยการพัฒนาเซ็นเซอร์ตรวจวัดสิ่งปนเปื้อนในน้ำ และเครื่องมือสำหรับการปรับปรุงระบบประปาผิวดิน เพื่อจัดการมลพิษที่แหล่งต้นกำเนิด เพิ่มประสิทธิภาพระบบประปาหมู่บ้าน รวมทั้งการเสริมองค์ความรู้และศักยภาพของชุมชนในการจัดการน้ำและคุณภาพน้ำ
“ปัจจุบันมีการนำร่องนำคลินิกคุณภาพน้ำไปประยุกต์ใช้ในพื้นที่จังหวัดลำปางและขอนแก่น ทำให้ 1,500 ครัวเรือนสามารถเข้าถึงน้ำสะอาด ปลอดภัย ได้มาตรฐาน” ดร.ณัฏฐพร พิมพะ หัวหน้าทีมวิจัยนาโนเทคโนโลยีเพื่อสิ่งแวดล้อม กลุ่มวิจัยวัสดุผสมและการเคลือบนาโน นาโนเทค กล่าวถึงผลสัมฤทธิ์การนำคลินิกคุณภาพน้ำไปใช้งานในพื้นที่จริง
...
ดร.ณัฏฐพร กล่าวต่อว่า การแก้ปัญหาน้ำเพื่อการบริโภคสามารถใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมาประ ยุกต์ใช้ตรวจวัดคุณภาพน้ำ จัดการมลพิษที่แหล่งต้นกำเนิด เพิ่มประสิทธิภาพระบบประปาหมู่บ้าน รวมทั้งการเสริมองค์ความรู้และศักยภาพขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นร่วมกับผู้นำชุมชนในการจัดการน้ำและคุณภาพน้ำ จากความสำคัญดังกล่าว คลินิกคุณภาพน้ำ โดย สวทช. จึงเกิดขึ้น จากความร่วมมือกับหน่วยงานพันธมิตร เช่น สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ องค์การส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น และมหาวิทยาลัยต่างๆ
โดย คลินิกคุณภาพน้ำ แบ่งออกเป็น 2 ส่วนคือ ตรวจและรักษา
ดร.วีรกัญญา มณีประกรณ์ หัวหน้าทีมวิจัยวัสดุตอบสนองระดับนาโน กล่าวว่า การตรวจนาโนเทค ใช้องค์ความรู้และความเชี่ยวชาญด้านวัสดุตอบสนองและเซ็นเซอร์พัฒนาเป็นเซ็นเซอร์ตรวจวัดสิ่งปนเปื้อนในน้ำ ไม่ว่าจะเป็นไอออนโลหะ โลหะหนักและอโลหะ สารกำจัดศัตรูพืช
“เซ็นเซอร์ที่นาโนเทคพัฒนา แบ่งเป็น 2 ชนิดคือ เซ็นเซอร์เชิงแสงสำหรับตรวจวัดโลหะและโลหะหนัก ประกอบด้วย ชุดทดสอบไอออนของปรอท แมงกานีสและทองแดงในน้ำ ซึ่งเป็นชุดทดสอบแบบง่ายและรวดเร็ว สามารถพกพาใช้งานในภาคสนามได้และเซ็นเซอร์เคมีไฟฟ้าสำหรับตรวจวัดโลหะและโลหะหนัก สามารถตรวจหาไอออนของแคดเมียม ตะกั่ว ทองแดง และปรอทในน้ำได้พร้อมกัน อาศัยเทคนิคเคมีไฟฟ้าเพื่อวัดสัญญาณเคมีไฟฟ้า ใช้ร่วมกับเครื่องวัดแบบพกพา โดยมีศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ (เนคเทค) ช่วยพัฒนาอุปกรณ์เสริม ‘DuoEye Reader’ สำหรับประมวลผลปริมาณโลหะปนเปื้อนในน้ำชนิดแจ้งผลการตรวจได้ทันที จัดเก็บข้อมูลเข้าระบบคลาวด์ (Cloud) แบบอัตโนมัติ เพื่อช่วยลดภาระงานให้แก่เจ้าหน้าที่ภาคสนามและใช้ติดตามการปนเปื้อนของโลหะด้วยตนเอง”
ดร.วีรกัญญา กล่าวถึงการทำงานของเซ็นเซอร์ตรวจวัดสิ่งปนเปื้อนในน้ำเมื่อเซ็นเซอร์ตรวจวัดสิ่งปนเปื้อนในน้ำพบปัญหาก็เข้าสู่กระบวนการการบำบัดรักษา ซึ่ง ดร.ณัฏฐพร กล่าวว่า นาโนเทคภายใต้แผนงานบูรณาการการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ ได้จัดทำแนวทางการปรับปรุงระบบประปาผิวดิน โดยวิจัยและพัฒนาเครื่องมือประเมินสารช่วยตกตะกอนและแอปพลิเคชันบอกปริมาณสารช่วยตก ตะกอนอย่าง “อุปกรณ์วัดความขุ่นแบบท่อชนิดแผ่นสังเกตเคลื่อนที่” และ “อุปกรณ์ช่วยตกตะกอนชนิดกวนด้วยแม่เหล็กแบบสองความเร็ว” สำหรับประเมินปริมาณสารสร้างตะกอน, ระบบควบคุมการจ่ายสารช่วยตกตะกอน/สารฆ่าเชื้อ, อุปกรณ์ดักตะกอนที่มีขนาดเล็ก และระบบ IoT สำหรับ automatic control และ online monitoring
...
ตามมาด้วยระบบผลิตน้ำดื่มจากน้ำบาดาล ที่รวมระบบผลิตน้ำดื่ม 120-250 L/h, ระบบตกตะกอนและกรอง, เมมเบรนเซรามิกนาโนคอมพอสิต และระบบ IoT สำหรับ automatic control และ online monitoring
“ปัญหาการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศส่งผลกระทบต่อการบริหารจัดการน้ำ การสร้างความมั่นคงของน้ำอุปโภคและบริโภคทั้งในเชิงปริมาณและคุณภาพ ซึ่งรัฐบาลได้จัดทำแผนขับเคลื่อนน้ำสะอาดเพื่อการอุปโภคบริโภค สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนที่ 6 ขององค์การสหประชาชาติ ในเรื่องการสร้างหลักประกันเรื่องน้ำและการสุขาภิบาลให้มีการจัดการอย่างยั่งยืนและมีสภาพพร้อมใช้สำหรับทุกคน เราหวังให้เทคโนโลยีและนวัตกรรมจากคลินิกคุณภาพน้ำ จะเป็นประโยชน์กับชุมชนหรือหน่วยงานที่ดูแลตรวจสอบเรื่องของคุณภาพน้ำอุปโภคบริโภค รับกับโมเดลเศรษฐกิจ BCG ด้าน Green Economy เพื่อสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน” ดร.ณัฏฐพร กล่าวทิ้งท้าย
“ทีมข่าววิทยาศาสตร์” มองว่า “คลินิกคุณภาพน้ำ” จะเป็นคลินิกเคลื่อนที่ที่จะออกไปปฏิบัติการตรวจวัดคุณภาพน้ำ และรักษาให้น้ำมีคุณภาพดีเหมาะกับการอุปโภคบริโภคของประชาชนในพื้นที่ต่างๆ ท่ามกลางวิกฤตการณ์ของอุทกภัยนับเป็นการตอบโจทย์ที่มีความคล่องตัวสูง
...
ในการตอบสนองต่อปัญหาและความต้องการของประชาชนอย่างรวดเร็วและทันสถานการณ์.
ทีมข่าววิทยาศาสตร์
อ่าน "คอลัมน์หนังสือพิมพ์ไทยรัฐ" ทั้งหมดที่นี่