บ้านหนองเงือก ต.แม่แรง อ.ป่าซาง จ.ลำพูน เป็นแหล่งหัตถกรรมผ้าฝ้ายสำคัญของภาคเหนือ ด้วยมีเอกลักษณ์และคุณภาพซึ่งชุมชนสร้างขึ้นมาเอง ทำให้หมู่บ้านมีความโดดเด่นรวมทั้งวัฒนธรรมพื้นบ้านยังคงรักษาไว้ โดยเฉพาะวิถีชีวิตของชาวยองตั้งแต่การแต่งกายด้วยชุดพื้นบ้านชาวยอง ภาษาพูด รวมถึงมีการสืบสานการทอผ้าฝ้ายตั้งแต่การปั่นกรอด้าย การย้อมผ้า การทอผ้า จนถึงตัดเย็บเสื้อผ้า เป็นพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต
“ผ้าฝ้ายทอมือผลิตบ้านหนองเงือกมีตำนานการตำหูกหรือทอผ้าแบบครบวงจรร่วม 100 ปี สืบทอดภูมิปัญญาจากรุ่นสู่รุ่น เริ่มตั้งแต่ปลูกฝ้าย ทำเป็นเส้น ย้อมสีจากพืชในพื้นที่ ทอมือเป็นผืนผ้า และที่นี่ถือเป็นที่เดียวในประเทศที่มีตำนานการตำหูกแบบคู่รัก หรือตำนานกี่ทอแบบคู่รัก เป็นกุศโลบายสำคัญในการเชื่อมสายใยรักของครอบครัวให้แนบแน่นผ่านการทอผ้าผ้า แต่ละผืนผ่านการทอมือด้วยความพิถีพิถันรังสรรค์บรรจงทอเส้นต่อเส้นของคู่รักคนยองบ้านหนองเงือก จนเป็นผืนผ้าขนาดหน้ากว้างสองเท่าต่างจากผ้าทอแหล่งอื่น”
...
นางชื่นชม สุขร่องช้าง ประธานกลุ่มสตรีสหกรณ์บ้านหนองเงือก เล่าถึงที่มาของตำนานผ้าฝ้ายครบวงจรตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ ที่กลายเป็นอัตลักษณ์ของชาวลำพูนในที่สุด...ตั้งแต่จำความได้ เริ่มทอผ้าลายพวกนี้มาแล้ว คนเฒ่าคนแก่จะประยุกต์ลายมาจากภาพวาดโบราณในวัด แต่ปัจจุบันก็มีการทำลายใหม่ๆออกมาบ้าง โดยขั้นตอนการผลิตเริ่มตั้งแต่นำฝ้ายมาอีด หรือหนีบเอาฝ้ายแยกจากเมล็ด จากนั้นนำฝ้ายที่แยกเมล็ดแล้วมาตีให้ฟู เรียกว่าการ “ปดฝ้าย” แล้วนำมาปั้นให้เป็นก้อนกลมยาว เรียกว่าการ “กริ๊ฝ้าย”
เสร็จขั้นตอนนี้จึงนำมาปั่นเป็นเส้น ด้ายสำหรับทอ แล้วทำฝ้ายให้เป็นใจ เรียกว่าการ “เป๋ฝ้าย” หลังจากนั้นนำไปย้อมสีธรรมชาติ นำด้ายที่ผ่านขั้นตอนการย้อมสีแล้วไปใส่ในเครื่องมือกวัก เพื่อทำให้ด้ายมีความตึงเรียบเสมอกันแล้วทำการ “ขีนหูก” คือการพันด้ายเข้ากับไม้ จากนั้นจะ “สืบหูก” คือการต่อเส้นด้ายเข้ากับเครื่องมือทอผ้า แล้วปั้นหลอด หรือนำด้ายใส่กระสวย หลังจากนั้นก็เข้าสู่ขั้นตอนการทอผ้า เพื่อนำไปตัดเย็บเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ หรือขายผ้าเป็นพับ และขายยกม้วน
ปัจจุบันผ้าฝ้ายทอมือบ้านหนองเงือกถูกนำมาต่อยอดเป็นผลิตภัณฑ์เครื่องใช้อื่นๆ เช่น ผ้าปูโต๊ะ ผ้าคลุมเตียง ผ้าคลุมตู้เย็น พรมเช็ดเท้า รองเท้าในบ้าน และเสื้อผ้าเครื่องแต่งกาย รวมถึงผ้าผืนที่ขายยกพับที่ผลิตตามออเดอร์
“จุดเด่นของสินค้าของเราคือ ลายผ้าที่เป็นลายดั้งเดิมของชาวยอง ใช้สีย้อมธรรมชาติจากวัสดุที่มีในท้องถิ่นทั้งหมด อาทิ ใบลำไยใช้ย้อมให้เป็นสีน้ำตาลอ่อน, ใบมะม่วงย้อมให้เป็นสีเหลืองอมเขียว, มะเกลือใช้ย้อมสีน้ำตาล, ว่านหัวแดงย้อมให้เป็นสีชมพูอ่อน และครั่งใช้เพื่อให้ได้สีม่วงอมชมพู”
โดยผลิตภัณฑ์ของกลุ่มจะมีตลาดหลักคือ เปิดขายหน้าร้านของแต่ละบ้าน ที่ทำการกลุ่ม และออกบูธตามงานราชการต่างๆ โดยลูกค้าส่วนใหญ่จะเป็นนักท่องเที่ยว กลุ่มคนที่ชอบผ้าทอ และช่างตัดเสื้อ รวมถึงลูกค้าที่เคยสั่งเป็นประจำ.
...
กรวัฒน์ วีนิล