นอกจากสภาพแวดล้อมจะส่งผลต่อสุขภาพร่างกายได้แล้ว สุขภาพใจก็สามารถได้รับผลกระทบจากสิ่งรอบตัวได้เช่นกัน สิ่งหนึ่งที่ถือว่าเป็นข้อดี และวิเศษที่สุดสำหรับคนที่อาศัยอยู่ในประเทศไทยซึ่งอยู่ในบริเวณแถบเส้นศูนย์สูตร คือ มีระยะเวลาช่วงกลางวันและกลางคืนที่ใกล้เคียงกันตลอดทั้งปี ในบางประเทศอาจมีสภาพอากาศและแสงแดดที่แปรปรวน เช่น ระยะเวลากลางคืนยาวนานกว่ากลางวัน รวมไปถึงบางช่วงเวลาที่มีเมฆฝนปกคลุมตลอดสัปดาห์ ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าที่เรียกว่า ภาวะซึมเศร้าฤดูหนาว (Winter Depression, Winter Blues) ภาวะดังกล่าวพบได้น้อยในประเทศไทย อย่างไรก็ตามคนไทยที่อาศัยต่างแดน อาจได้รับผลกระทบและเกิดภาวะนี้ เนื่องจากไม่เคยมีประสบการณ์มาก่อน และระยะเวลาในการปรับตัวที่ไม่เพียงพอ เช่น นักเรียนไทยในสหราชอาณาจักร (United Kingdom) เป็นต้น

ดังนั้นผู้ที่วางแผนจะเดินทางและคิดพักอาศัยช่วงระยะเวลาหนึ่งในต่างประเทศที่มีช่วงระยะเวลากลางวันและกลางคืนแตกต่างกันมาก หรือครึ้มฟ้าครึ้มฝนตลอดวัน ควรวางแผน ทำความเข้าใจ และสำรวจตัวเองหากรู้สึกถึงความผิดปกติ ดังต่อไปนี้

...

อาการ

โดยทั่วไปอาการที่พบเสมือนกับผู้ที่มีภาวะซึมเศร้า เพียงแต่มีความสัมพันธ์กับสภาพแวดล้อม อาการที่พบได้แก่

  • มีปัญหากับการนอน
  • มีปัญหากับการตั้งใจทำงาน
  • มีความผิดปกติด้านอารมณ์ เช่น วิตกกังวลเกินเหตุ ซึมเศร้า รู้สึกหมดกำลังในการทำงาน ความสนใจในสิ่งที่ชอบลดลง
  • ความอยากอาหารลดลง หรือเพิ่มขึ้นอย่างผิดปกติ
  • มีปัญหากับการเข้าสังคม
  • อาจมีปัญหาด้านสุขภาพโดยตรง เช่น อารมณ์และสมรรถภาพทางเพศลดลง

วิธีการป้องกันและการรักษา

สาเหตุของภาวะดังกล่าวยังไม่แน่นอน แต่มีหลักฐานที่เชื่อมโยงกับการเปลี่ยนแปลงของนาฬิกาชีวภาพในร่างกาย (Circadian phase shift) สารสื่อประสาท และอาจรวมไปถึงพันธุกรรม อย่างไรก็ตาม การดูแลตนเองเพื่อป้องกัน ได้แก่ จัดสรรเวลาสำหรับรับแสงแดดในช่วงกลางวันให้เพียงพอ ทำกิจกรรมกับเพื่อน หรือทำกิจกรรมที่ทำให้ตนเองรู้สึกผ่อนคลายไม่สนใจแต่สภาพอากาศ รวมไปถึงการทำสมาธิ

หากรู้สึกว่ามีความผิดปกติเกิดขึ้นกับตนเอง หรือมีผู้บอกกล่าวว่าเราเปลี่ยนไป โดยเฉพาะอาการด้านอารมณ์ ควรพบแพทย์เพื่อทำการวินิจฉัยและปรึกษาแนวทางในการรักษาที่ถูกต้อง ในส่วนของการรักษานั้น มีตั้งแต่การพูดคุยปรึกษา การปรับพฤติกรรม การใช้แสงในการบำบัด รวมไปถึงการใช้ยา ซึ่งเป็นยาที่เกี่ยวข้องกับการรักษาภาวะซึมเศร้า ได้แก่ ยาในกลุ่ม Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs) ทั้งนี้วิธีการรักษานั้นขึ้นกับอาการที่แสดงออก

สุดท้ายนี้ผู้เขียนอยากฝากไว้ หากมีปัญหาด้านสุขภาพหรือการใช้ยาควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ เช่น แพทย์ หรือเภสัชกร เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดโดยเฉพาะอย่างยิ่งในการใช้ยาสำหรับท่านเอง และอย่าลืมว่า “มีปัญหาเรื่องยา ปรึกษาเภสัชกรครับ”

บทความโดย : อาจารย์ ดร. ภก.วสุ ศุภรัตนสิทธิ ภาควิชาสรีรวิทยา คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล