ภาพพระองค์ในคอลัมน์วันนี้ หากจะเรียกกันให้เต็มยศ ก็ต้องเรียกท่านว่า พระขุนแผนเคลือบพิมพ์ใหญ่ฐานเตี้ย กรุวัดใหญ่ชัยมงคล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
เหตุเพราะขุนแผนเคลือบ...พิมพ์ใหญ่ แม้ใช้แม่พิมพ์พิมพ์ใหญ่พิมพ์เดียวกัน แต่มีความต่างกันที่ฐานล่าง บางองค์ตัดเหลือเนื้อฐานน้อย อย่างองค์นี้ เรียกพิมพ์ใหญ่ฐานเตี้ย
แต่ก็มีบางองค์ตัดพิมพ์เหลือเนื้อใต้ฐานมาก เรียกพิมพ์ใหญ่ฐานสูง
อีกประการ ขุนแผนเคลือบวัดใหญ่...ยังมีพิมพ์ที่สอง เรียกพิมพ์แขนอ่อน
ขุนแผนเคลือบสองพิมพ์วัดใหญ่ด้วยกัน ลักษณะเนื้อในใช้ดินขาว-ละเอียด ใกล้เคียงกัน หากเจอตรงบริเวณที่เคลือบ กะเทาะ หรือ ลอก หรือล่อน ก็จะเห็นมวลเนื้อละเอียดขาว แห้งสนิท สมกับอายุพระที่ประมาณการกันว่าเป็นศิลปะอยุธยายุคกลาง ราวๆสี่ร้อยปี
แต่เนื่องจากจำนวนพระขุนแผนเคลือบทุกพิมพ์มีน้อย โอกาสที่จะได้ดูพระหลายๆสภาพ เปรียบเทียบกันเพื่อสั่งสมเป็นความชำนาญ หรือเรียกว่า “คุ้นตา” ยาก
แต่ถ้าใจรักจริงๆ ก็ต้องหมั่นติดตามพิจารณา เจอพระแท้ของใคร ถ้าพอมีบารมี...พอ ขอเปิดตลับส่องแว่นได้ ก็ต้องส่องให้มากๆ แต่เกือบร้อยทั้งร้อย ก็ส่องได้แค่เนื้อพระที่มีน้ำยาเคลือบบาง หรือหนา
น้ำยาเคลือบบริเวณองค์พระ หรือลวดลายเส้นซุ้ม ส่วนที่นูนสูงมักเป็นเนื้อสีขาวอมเหลืองอ่อน ส่วนที่ลึกลงในร่อง สีเคลือบก็จะเหลืองเข้มขึ้นไปจนถึงส่วนที่เป็นหลุมลึกมาก สีเคลือบก็จะดำ
ทั้งในหลุมร่อง และในพื้นผนัง ขุนแผนเคลือบกรุวัดใหญ่ชัยมงคลแท้...มีข้อสังเกตกันที่รอยแตกลายงา รูปพรรณสัณฐานรอยลายงา คล้ายพระสมเด็จวัดระฆังองค์ที่แตกลายงา คือเป็นเหลี่ยมสัณฐานเล็กใหญ่ไม่เท่ากัน
ไหนๆ ก็เข้าแว่นดูกันแบบลงลึกแล้ว ให้จดจำความแห้ง...ของน้ำยาเคลือบที่กลมกลืนกลบรอยแตกลายงาเอาไว้...ของปลอมนอกจากน้ำยาสดใหม่...ลอยแตกลายงา แม้จะมีบ้าง แต่ก็รางเลือน
...
และส่วนใหญ่จะไม่มีรอยแตกลายงาเลย
ข้อพิจารณาต่อมา คือด้านหลัง...ขุนแผนเคลือบวัดใหญ่ฯ แท้...ส่วนใหญ่เคลือบไว้แค่ขอบๆเท่านั้น มีบางองค์เคลือบเข้าไปถึงกลางหลัง...แต่ถ้าองค์ไหน เคลือบเต็มแผ่นหลัง...ถือว่าผิดตา...ต้องหาข้อพิจารณาอื่นเทียบเคียง
องค์ในคอลัมน์วันนี้ แนวที่น้ำยาเคลือบถึง ปรากฏรอยแตกลายงาชัด...พ้นแนวน้ำยาเคลือบออกไป ก็จะเห็นเนื้อขาว อาจมีคราบไคลที่เล่าความเก่าไว้บ้าง แต่สิ่งที่ต้องหาให้ได้ ก็คือรอยลายนิ้วมือ
เจอหลังลายมือลึกๆไว้ดีกว่า หลังลายมือตื้น...ถ้าราบเรียบไปเลย...มีบ้าง แต่ต้องระวังของปลอม
เปรียบเทียบอีกที ส่วนเนื้อที่มีน้ำยาเคลือบ...ไม่เห็นลายมือ ส่วนเนื้อที่ไม่มีน้ำยาเคลือบ จึงเห็นรอยลายมือ จึงพอมีข้อพิจารณา ด้านหลังขุนแผนเคลือบ ทุกองค์ถูกคลึง ถูกกดด้วยนิ้วมือ แต่น้ำยาเคลือบหนาปกปิดเอาไว้
นี่ว่ากันด้วยมาตรฐานกลาง ขุนแผนเคลือบกรุวัดใหญ่ฯ แต่ถ้าเป็นขุนแผนเคลือบ ที่ออกจากกรุวัดเชิงท่า นนทบุรี น้ำยาเคลือบสีเหลืองอ่อนจาง ไม่เข้มข้นเท่ากรุวัดใหญ่
ข้อพิจารณานี้ อย่าเอาไปปนกับขุนแผนเคลือบ อีกหลายกรุต่อมา ที่บรรดาเซียนน้อยเซียนใหญ่ยังตกลงกันไม่ได้ว่า ว่าเก๊หรือแท้
รู้มาถึงขั้นนี้แล้วก็ต้องรู้ต่อไป ขุนแผนเนื้อดินขาว เก่าแห้งบริสุทธิ์ ที่ไม่มีน้ำยาเคลือบก็มี พบกันในบริเวณที่เรียกกรุโรงเหล้า และกระจัดกระจายในบริเวณใกล้เคียง ไม่ไกลจากกรุวัดใหญ่ฯ เท่าใดนัก.
พลายชุมพล