การมี “เพื่อนจำแลง” หรือ Pretend Friends เป็นเรื่องปกติที่เด็ก ๆ จะมีกัน จากการศึกษาพบว่า เด็ก ๆ ประมาณ 65 เปอร์เซ็นต์ มีเพื่อนจำแลง มันอาจจะสร้างความประหลาดใจ หรือสร้างความวิตกกังวลให้กับผู้ปกครองบ้าง และพยายามหาเหตุผลว่าทำไมเด็ก ๆ ของเขาจึงมี “เพื่อนจำแลง”
ความหมายของ “เพื่อนจำแลง”
"เพื่อนจำแลง" หมายถึง เพื่อนในจินตนาการ ไม่มีอยู่จริง แต่เกิดขึ้นจากความต้องการมีเพื่อนตามที่ตนเองปรารถนา เด็กหญิงบางคนสร้างเพื่อนจำแลงนี้ให้เป็นรูปธรรมด้วยการตั้งชื่อให้กับตุ๊กตา หรืออาจเป็นสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ ก็ได้ และสำหรับเด็กชายอาจตั้งชื่อจักรยานสองล้อคู่ใจ หรืออาจเป็นเครื่องเล่นอย่างใดอย่างหนึ่งของตน เช่น เครื่องบิน เรือ หรือรถที่บังคับด้วยวิทยุ เป็นต้น ในบางกรณีความซุกซนหรือความผิดของเด็ก ๆ เหล่านั้น จะมี "เพื่อนจำแลง" เป็นผู้รับผิดและถูกกล่าวโทษว่าเป็นต้นเหตุของความซุกซนหรือความผิดนั้น
การมีเพื่อนจำแลงไม่เป็นภาวะผิดปกติของเด็ก จากการศึกษาพบว่า เด็กที่มีเพื่อนจำแลงนั้นมีภาวะทางจิตปกติและสมบูรณ์ดีทุกประการ และนักจิตวิทยายังมองว่าเป็นอีกด้านหนึ่งของความคิดสร้างสร้างสรรค์และพัฒนาการทางจิตของเด็ก ๆ หรือเป็นพัฒนาการของมนุษย์ทั่วไปด้วย และเมื่อเติบโตขึ้นภาวการณ์ของการสร้างเพื่อนจำแลงจะลดลงและจะทำให้เขาเหล่านั้นสามารถแยกแยะสิ่งที่เป็นจริงกับสิ่งที่เป็นจินตนาการได้ดีอีกด้วย
...
ในบางกรณี เพื่อนจำแลงเป็นสิ่งที่ช่วยเหลือเด็กที่มีความเครียด หรือ ถูกทอดทิ้ง หรือเป็นลูกคนเดียวของครอบครัว และเพื่อนจำแลงกลายเป็น “คู่หู” ที่สำคัญ โดยเฉพาะเด็กบางคนที่ไม่สามารถสร้างมิตรภาพกับเพื่อน ๆ ในวัยเดียวกันได้ “เพื่อนจำแลง” จะเป็นเพื่อนที่แสนดีสำหรับเขา และเขาสามารถเล่นอยู่กับเพื่อนจำแลงของเขาได้อย่างมีความสุข และอาจเป็นฐานความคิดของการพัฒนาสาระต่าง ๆ ที่เป็น "ความจริงเสมือน" หรือผลงานที่ต้องการใช้ความสามารถในการจินตนาการมากกว่าความรู้
แต่ถ้าหากว่า การมีเพื่อนจำแลง ยังคงติดตามไปจนถึงวัยรุ่น และถ้าเพื่อนจำแลงนั้นเป็นเพื่อนเพศตรงข้ามที่เป็นคนรักในจินตนาการด้วยแล้ว อาการแบบนี้ต้องได้รับการดูแลแก้ไข เช่น การพร่ำเพรียกเรียกหาเพื่อนในฝันที่มาหาในยามราตรี และอาจตั้งชื่อว่า “รัตติกาล” อาการนี้อาจนำไปสู่การเป็น “โรคจิตเภท” หรือที่เรียกว่า “Schizophrenia” ได้ด้วย
บทบาทของผู้ปกครอง
ถ้าผู้ปกครองพบว่าเด็ก ๆ ของท่านมี “เพื่อนจำแลง” ควรจะเข้าไปจัดการหรือเกี่ยวข้องอย่างไร คำตอบคือ ไม่ต้องทำอะไร และไม่ต้องเข้าไปยุ่งเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างเด็ก ๆ กับเพื่อนจำแลงของเขา ขอให้ท่านนั่งดูและคอยสังเกตพัฒนาการของเด็กเหล่านั้นห่าง ๆ เพราะว่าเด็กเหล่านั้นกำลังได้รับบทเรียนและเรียนรู้เรื่องราวต่าง ๆ จากโลกในชีวิตจริงที่ซับซ้อนและประดังเข้ามาในชีวิตพวกเขา และเขากำลังแก้ไขด้วยกระบวนการทางจินตนาการ การมองดูพวกเขาอาจเป็นความสนุกสนานได้เช่นกัน
แต่อย่างไรก็ตามในฐานะผู้ปกครองต้องสามารถทำตนเองให้อยู่ในภาวะที่สามารถควบคุมสถานการณ์ได้เสมอ และถ้ามีโอกาสให้ใช้ความนุ่มนวล อย่างชาญฉลาดในการเตือนเด็ก ๆ ถึง “เพื่อนจำแลง” นั้นว่า มันไม่ใช่ของจริงและให้เด็ก ๆ ได้ตระหนักเมื่อเห็นว่าความสัมพันธ์ของเด็ก ๆ กับเพื่อนจำแลงชักจะไปไกลเกินแล้ว โดยเฉพาะเมื่อย่างเข้าสู่วัยรุ่นและยังคงหมกมุ่นอยู่กับเพื่อนจำแลงดังกล่าวข้างต้น
สรุป
เพื่อนจำแลงเป็นสิ่งที่ช่วยให้เด็ก ๆ สามารถแยกแยะระหว่างความเป็นจริงกับจินตนาการ เมื่อพวกเขาโตขึ้นและมีวุฒิภาวะแล้ว พฤติกรรมการมีเพื่อนจำแลงจะลดลงและมีความเป็นจริงน้อยลง และเพื่อนจำแลงก็จะกลายเป็นความทรงจำที่เป็นอดีตที่เมื่อครั้งยังไร้เดียงสาอยู่ มันมีคุณค่าสำหรับการหวนระลึกถึงและขบขันตนเองเมื่อเวลาผ่านไปเท่านั้น
รองศาสตราจารย์ ดร.กฤษมันต์ วัฒนาณรงค์