พระพุทธเทวปฏิมากร พระประธานในพระอุโบสถ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม วัดที่รัชกาลที่ 1 โปรดให้สร้างนั้น ผมเข้าใจไปเองว่า เป็นพระพุทธรูปสมัยอยุธยา...ที่งดงามที่สุด
ไม่เช่นนั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก คงไม่อัญเชิญมาจากวัดศาลาสี่หน้า (ปัจจุบันวัดคูหาสวรรค์) คลองบางกอกน้อย
พระพุทธรูปงามๆ แม้จะเรียกความศรัทธาได้ ก็ใช่ว่าจะได้รับความศรัทธามากกว่าเสมอไป
ในหนังสือพระพุทธรูปสำคัญ และพุทธศิลป์ในดินแดนไทย (สำนักพิมพ์เมืองโบราณ พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ.2555) ศาสตราจารย์ ดร.ศักดิ์ชัย สายสิงห์ เขียนไว้ว่า
ยกเว้นพระแก้วมรกตแล้ว พระพุทธรูปที่มีผู้ศรัทธาไปกราบไหว้มากที่สุดในประเทศไทย ได้แก่ พระพุทธโสธร วัดโสธรวราราม จังหวัดฉะเชิงเทรา
และพระพุทธชินราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดพิษณุโลก
เกร็ดเรื่องเล่าหลวงพ่อโสธร มีว่า เมื่อราวๆ พ.ศ.2313 ท่านเป็น “องค์กลาง” หนึ่งในสามพระพุทธรูปทางเหนือ ที่แสดงปาฏิหาริย์ลอยน้ำมา
พร้อมกับหลวงพ่อวัดบ้านแหลม จังหวัดสมุทรสงคราม (องค์พี่ใหญ่) หลวงพ่อโต วัดบางพลีใหญ่ จังหวัดสมุทรปราการ (องค์น้องเล็ก)
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำรัสถึงหลวงพ่อโสธรว่า
“องค์ที่สำคัญว่า เป็นหมอดีนั้น คือองค์ที่อยู่ตรงกลาง ดูรูปตักและเอวงาม ทำนองเดียวกับพระพุทธรูปเทวปฏิมากร (วัดพระเชตุพน)
แต่ตอนบน กลายเป็นฝีมือผู้ที่ไปปั้นว่าลอยน้ำมา ก็เป็นความจริง เพราะเป็นศิลา คงทำไม่ได้ในที่นี้”
อาจารย์ศักดิ์ชัย บอกว่า องค์หลวงพ่อโสธร เป็นพระพุทธรูปหินทราย สมัยอยุธยาตอนต้น ขนาดไม่ใหญ่โตนัก ประการสำคัญ ไม่มีความงดงามทางด้านศิลปกรรม หรือสุนทรียศาสตร์นัก
เมื่อเทียบกับพระพุทธรูปสำคัญองค์อื่นๆ
...
กล่าวคือ พระพุทธโสธร เป็นพระพุทธรูปที่เกิดจากการทำหินทรายมาประกอบเข้าด้วยกัน
จากหลักฐานการบูรณะครั้งสำคัญ กรมศิลปากรพบว่า พระพุทธโสธรสลักจากหินทราย ที่เป็นชิ้นๆรวม 8 ชิ้น แล้วนำมาประกอบเข้าด้วยกัน โดยการปั้นปูนพอกทับ และลงรักปิดทอง
ซึ่งเป็นเทคนิคการสลักพระพุทธรูปหินทราย ที่พบมากในสมัยอยุธยาตอนต้น
จึงแสดงให้เห็นว่า การที่มีศรัทธาประชาชนมากราบไหว้อยู่มากนั้น ขึ้นอยู่กับความศักดิ์สิทธิ์และอภินิหารของพระพุทธรูปเป็นสำคัญ
รวมทั้งอาจเกิดจากคติความเชื่อในการบูชา ที่มีการขอพร และได้สมปรารถนา เช่น การขอลูก การขอให้ธุรกิจประสบความสำเร็จ ฯลฯ
ลักษณะเฉพาะของพระพุทธรูปหินทราย ได้รับแรงบันดาลใจจากศิลปะเขมร การมีรัศมีเป็นทรงสูง หรือเป็นเปลว จัดเป็นพระพุทธรูปแบบอู่ทองรุ่นที่ 2 ซึ่งอยู่ในศิลปะสมัยอยุธยาตอนต้น
ประเด็นคิดที่ผมได้จากความรู้เรื่องหลวงพ่อโสธร
เดิมทีท่านสลักจากหินทราย...ที่ไม่สวยงามอะไร แต่เมื่อช่างฝีมือนำแปดชิ้นหินมาประกอบเข้าด้วยกัน เอาปูนพอกลงรักปิดทอง ท่านก็เป็นพระพุทธปฏิมา ที่มีคนนับถือศรัทธากราบไหว้
และบางครั้ง ความองอาจงามสง่า ท่วงทำนองของวีรบุรุษ ผู้กล้า หรือกระทั่งความนอบน้อมถ่อมองค์ของวีรสตรี ผู้รู้ชัดว่าฟ้าสูงแผ่นดินต่ำ...ก็ก่อเกิดแรงนับถือศรัทธา กราบไหว้ได้ไม่แพ้กัน.
กิเลน ประลองเชิง