ผมถูกร้องเพลงหลอกให้เชียร์นักแสดงนำการเมืองคนหนึ่ง มานานหลายปี วิกฤติโควิด-19 ตอนนี้เขากำลังพลาดพลั้ง มีเสียงตะโกนผลักไสไล่จากเวที ผมพยายามคิดหาคำอวยพร ให้กำลังใจ
เคยคุ้นแต่ใช้สำนวนไทย เปิดหนังสืออ่านหลายเล่ม ไม่เจอ
เจอสำนวนฝรั่ง “Break a Leg” คำแปล “ขอให้ขาหัก” ใช้หูคนไทยฟังแล้วไม่ดี แต่เมื่อใช้หูฝรั่ง นี่คือเคล็ดสำนวน “ขอให้โชคดี”
(มหัศจรรย์แห่งสัญลักษณ์เครื่องราง และเคล็ดลับนำโชค Alys R Yablon เขียน ปิยะแสง จันทรไพศาลวงศ์ แปล สำนักพิมพ์ซีเอ็ดยูเคชั่น พ.ศ.2552)
สำนวน “ขอให้ขาหัก” เป็นสำนวนพูดแก้เคล็ด เพราะความเชื่อว่า ถ้าพูดในสิ่งที่ไม่ดี สิ่งร้ายๆก็จะไม่เกิด ใช้กันแพร่หลายมานาน โดยเฉพาะในแวดวงการแสดง
มีความพยายามอธิบาย ที่มาของคำอวยพรนี้หลายสำนวน
เรื่องแรก เล่ากันว่า สมัยกรีกโบราณ เมื่อจบการแสดงบนลานเวที เหล่าคนดูผู้ชมก็จะพากันกระทืบเท้าเสียงดังแทนการปรบมือ นี่คือการแสดงความพออกพอใจอย่างเต็มที่
บางคนถึงขนาดกระทืบจนขาหัก
เรื่องที่สอง ในโรงละครของอังกฤษ เมื่อผู้ชมพึงพอใจ ก็จะให้ “ทิป” โยนเหรียญขึ้นบนเวที แต่ภาพที่นักแสดงก้มเก็บเงินเหรียญ เป็นภาพที่น่าละอาย ต่อมาจึงมีการโยนดอกไม้แทน
เรื่องที่เล่า มีคนคิดคำ “ขอให้ขาหัก” ขึ้นมาใช้ แก้เคล็ดไม่ให้นักแสดงทำเรื่องที่น่าอายเหล่านั้น
บางคนพยายามอธิบายว่า สำนวนขอให้ขาหัก มาจากท่าที ที่นักแสดงหญิงบนเวทีย่อตัวถอนสายบัว แสดงอาการขอบคุณผู้ชมที่ให้กำลังใจ
ลักษณะการย่อตัวไขว้ขาถอนสายบัว เหมือนขาหัก ใครที่ต้องการความสำเร็จในการแสดง ก็จะพูดคำนี้ออกมา บางคนอธิบายว่า คำว่า “Leg” นอกจากแปลว่าขา ยังแปลได้อีกคำว่า “ม่านการแสดง”
...
ฉะนั้นคำว่า ม่านการแสดงหัก เท่ากับว่า ม่านปิดไม่ลง หมายความว่า จะต้องหวนกลับมาแสดงซ้ำ
แต่เรื่องที่อธิบายที่มาสำนวน “ขอให้ขาหัก” ได้น่าเชื่อมากกว่า ก็คือเรื่องที่เกิดในโรงละครฟอร์ดเธียร์เตอร์ สหรัฐอเมริกา เมื่อปี ค.ศ.1865 คือเหตุการณ์ลอบสังหาร ประธานาธิบดีอับราฮัม ลินคอล์น
หลังเสียงปืนดังขึ้น มือปืน จอห์น วินเกธ บูธ กระโดดหนีบนเวที สะดุดล้มขาหัก และถูกจับกุมได้
เหตุร้ายสยองขวัญสั่นสะเทือนโลกครั้งนี้ เกิดขึ้นในโรงละครเวที และมือปืนก็เป็นนักแสดงบนเวที ความสูญเสียประธานาธิบดีอันเป็นที่รักของชาวอเมริกัน และเรื่องขาหักบนเวทีการแสดง
จึงถูกมองว่าเป็นลางร้าย ไม่มีใครอยากให้เกิดขึ้นอีก
สำนวน “ขอให้ขาหัก” ถูกพูดออกมา เชื่อกันว่าจะทำให้เรื่องร้ายกลายเป็นดี
แต่ไม่ว่าสำนวน ขอให้ขาหักจะมาจากเรื่องใด สำนวนนี้ก็ถูกใช้จริงจังในเวทีละคร โดยเฉพาะการแสดงเรื่องแม็คเบธ เมื่อทุกอย่างพร้อมแสดงไฟมืดลงพร้อมความเงียบ นักแสดงก้าวออกหน้าเวที ก็จะมีเสียงพูดว่า “ขอให้ขาหัก”
หรือบางฉากสำคัญ นักแสดงนำคนนั้นเดินหน้า นักแสดงคนหลังก็จะตบหลังเบาๆ พร้อมกล่าว “ขอให้ขาหัก” คำพูดนี้ สื่อความหมายที่แท้จริงว่า “ขอให้โชคดีนะจ๊ะ”
สำหรับผม ทุกเรื่องร้ายๆที่ประดังประเดใส่บ้านเมือง เกิดขึ้นตามเหตุปัจจัย ไม่ใช่ความผิดของผู้นำ หรือของใคร จึงไม่คิดจะลงชื่อไล่นายกฯไล่ส่งรัฐมนตรี
หน้าที่ทุกคนตอนนี้ ใครมีหน้าที่ก็ทำ พยายามทุกอย่างเพื่อให้บ้านเมืองรอดให้ได้ สถานการณ์หน้าสิ่วหน้าขวานอย่างนี้ พวกที่มือไม่พาย ไม่ควรเอาตีนราน้ำ.
กิเลน ประลองเชิง