กฎหมายสยบเหิมเกริม "ซิมผี-บัญชีม้า"

ความเหิมเกริมของเหล่าแก๊งมิจฉาชีพที่ออกสารพัดกลโกงหลอกคนไทยผ่านการติดต่อทางโทรศัพท์หรือวิธีการทางอิเล็กทรอนิกส์ ไม่ว่าจะเป็น คอลเซ็นเตอร์ แอปพลิเคชัน หรือให้ดาวน์โหลดผ่านลิงก์ต่างๆ จนมีคนตกเป็นเหยื่อร่วม 800 คดีต่อวัน

เฉพาะการเก็บสถิติตั้งแต่วันที่ 1 มี.ค.-31 ต.ค.2565 มีคดีเกิดขึ้นกว่า 114,000 คดี คิดเป็นมูลค่าความเสียหายกว่า 22,000 ล้านบาท

ภายใต้กระบวนการที่ทำให้การหลอกลวงสำเร็จและเอาเงินออกจากธนาคารของเหยื่อได้นั้น จะมีตัวกลางที่เรียกว่า “บัญชีม้า” คือ บรรดาเหล่าผู้รับจ้างเปิดบัญชีเพื่อรับโอนเงิน ซึ่งจะทำให้สาวไปไม่ถึงมิจฉาชีพตัวจริง รวมทั้ง “ซิมผี” ที่อาชญากรสวมรอยโทร.หลอกลวงผู้คน

ปัญหาที่เกิดขึ้นในรูปแบบนี้ร้ายแรงยิ่งขึ้น จนเกิดความหวาดผวาไปทั่ว เพราะในโลกยุคดิจิทัล คนส่วนใหญ่จะใช้บริการธนาคารออนไลน์ผ่าน “โมบายแบงกิ้ง” ถ้าสักวันหนึ่งเกิดพลาดถูกหลอกลวงหรือกดลิงก์ใดๆ และถูกควบคุมโทรศัพท์จากทางไกล (Remote) เงินที่อุตส่าห์เก็บออมมาทั้งชีวิตอาจสูญหายไปโดยไม่รู้ตัว

เพื่อสยบกระบวนการของเหล่ามิจฉาชีพ การประชุมคณะรัฐมนตรี (ครม.) เมื่อวันที่ 24 ม.ค.2566 ได้เห็นชอบออกกฎหมายเร่งด่วน ภายใต้ร่างพระราชกำหนดมาตรการป้องกันและปราบปรามอาชญากรรมทางเทคโนโลยี พ.ศ. .... ตามที่กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม (ดีอีเอส) เสนอ โดยคาดว่าจะมีผลบังคับใช้ภายในเดือน ก.พ.นี้

สัปดาห์นี้ “ทีมเศรษฐกิจ” จึงสรุปรวมสาระสำคัญของกฎหมายมาให้อ่านแบบง่ายๆ เพื่อสกัดและปราบปรามซิมผี-บัญชีม้า ซึ่งกำหนดโทษหนักทั้งคนเปิดบัญชีม้าและจัดหาบัญชี มีโทษทั้งจำทั้งปรับ

รวมทั้งยังให้อำนาจธนาคารสามารถระงับธุรกรรมทางการเงินได้ชั่วคราวทันที ในกรณีพบเหตุอันควรสงสัย หรือได้รับแจ้งเหตุและมีข้อสงสัย (ดูตาราง) เพื่อหยุดยั้งการโอนเงินไปยังบัญชีผู้อื่นที่อยู่ในขบวนการเป็นทอดๆอย่างรวดเร็ว ต่างจากปัจจุบันที่ไม่สามารถระงับการทำธุรกรรมหรืออายัดเงินได้ทันท่วงที เพราะธนาคารต้องได้รับแจ้งเป็นลายลักษณ์อักษรจากเจ้าหน้าที่ตำรวจหรือมีคำสั่งศาลก่อน

ตั้ง 8 อรหันต์ปราบโกงออนไลน์

สำหรับสาระสำคัญของร่าง พ.ร.ก.ฉบับนี้ กำหนดให้มีคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามอาชญากรรมทางเทคโนโลยี เพื่อกำหนดแนวทางในการป้องกันและปราบปรามอาชญากรรมทางเทคโนโลยี และกำหนดหน่วยงานที่ได้รับอนุญาตให้เข้าถึงข้อมูลที่มีการแลกเปลี่ยนข้อมูล

โดยมี รมว.ดีอีเอส เป็นประธาน และมีกรรมการโดยตำแหน่ง 8 คน ได้แก่ ผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ ปลัดกระทรวงดีอีเอส ผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย เลขาธิการสำนักงาน ก.ล.ต. เลขาธิการ ปปง. เลขาธิการ กสทช. อธิบดีกรมสอบสวนคดีพิเศษ ผู้แทนสมาคมธนาคารไทย

ขณะเดียวกัน ให้สถาบันการเงินและผู้ประกอบธุรกิจมีอำนาจแลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับบัญชีและธุรกรรมของลูกค้า ตลอดจนให้ผู้ให้บริการโทรคมนาคม มีอำนาจแลกเปลี่ยนข้อมูล และให้สำนักงานตำรวจแห่งชาติและสำนักงาน ปปง. และหน่วยงานที่ได้รับอนุญาตเข้าถึงข้อมูลที่มีการแลกเปลี่ยนได้ ส่วนสำนักงาน กสทช. เป็นหน่วยงานจัดทำระบบฐานข้อมูลกลางเท่าที่จำเป็น เกี่ยวกับข้อมูลการลงทะเบียนผู้ใช้งานข้อความสั้น (SMS) เพื่อใช้ในการสืบสวนและป้องกัน

สำหรับบทลงโทษบัญชีม้า แบ่งเป็น 2 กรณี คือ 1.ห้ามมิให้ผู้ใดเปิดบัญชี บัตรอิเล็กทรอนิกส์ หรือกระเป๋าเงินอิเล็กทรอนิกส์ โดยไม่ได้มีเจตนาใช้เพื่อตนเอง และห้ามไม่ให้ผู้ใดยินยอมให้บุคคลอื่นใช้หรือยืมใช้ซิมโทรศัพท์ของตนในทั้งที่รู้หรือควรจะรู้ ซึ่งอาจจะนำไปใช้ในการทุจริตหรือทำผิดกฎหมาย ผู้ใดฝ่าฝืนต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 3 ปี หรือปรับไม่เกิน 300,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

2.ห้ามไม่ให้ผู้ใดเป็นธุระจัดหา โฆษณา หรือไขข่าวโดยประการใดๆ เพื่อให้มีการซื้อหรือขายบัญชี บัตรอิเล็กทรอนิกส์ กระเป๋าเงินอิเล็กทรอนิกส์ หรือซิมโทรศัพท์ ซึ่งอาจก่อให้เกิดการกระทำความผิดอาญา ผู้ใดฝ่าฝืนต้องระวางโทษจำคุกตั้งแต่ 2-5 ปี และปรับตั้งแต่ 200,000-500,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

แบงก์กังวลระงับบัญชีเรื่องละเอียดอ่อน

จากการสอบถามบรรดาธนาคารพาณิชย์เกี่ยวกับปัญหาบัญชีม้า พบปัญหาเมื่อจับได้ว่าบัญชีโอนเงินเป็นบัญชีม้า แต่กว่าจะแจ้งแต่ละธนาคารใช้เวลานานเพราะธนาคารไม่มีอำนาจจะอายัดหรือบางครั้งกว่าจะรู้ก็มีการโอนเงินไปหลายธนาคารแล้ว การตรวจสอบจึงยิ่งยุ่งยาก ต้องถามทุกธนาคารที่เงินโอนไป ซึ่งใช้เวลา เพราะฉะนั้นเมื่อใช้เวลาในการตรวจสอบนาน การติดตามเงินในบัญชีคืนมาจึงแทบเป็นไปไม่ได้ เพราะอันตรธานหายไปหมดแล้ว

นั่นเป็นเพราะธนาคารไม่มีอำนาจในการอายัดบัญชีไว้เป็นการชั่วคราวในกรณีสงสัยว่าเป็นบัญชีม้า ดังนั้น การมีอำนาจอายัดบัญชีต้องสงสัยไว้ชั่วคราวก็น่าจะช่วยยับยั้งการใช้บัญชีม้าได้บางส่วน และการปราบปรามเรื่องบัญชีม้า ทุกฝ่ายต้องช่วยกัน รวมถึงประชาชนก็ต้องตระหนักรู้ถึงโทษด้วย ร่วมด้วยช่วยกัน ก็น่าจะช่วยหยุดอาชญากรออนไลน์ได้บ้างไม่มากไม่น้อย ก็ดีกว่าไม่ทำอะไรเลย นอกจากนั้นการกำหนดโทษที่หนักขึ้นน่าจะช่วยปรามผู้รับจ้างเปิดบัญชีม้าให้เกิดความเกรงกลัว ซึ่งน่าจะให้บัญชีม้าลดลง

อย่างไรก็ตาม ในส่วนเรื่องของการระงับธุรกรรมทางการเงินชั่วคราวได้ทันทีตามกฎหมายใหม่นั้น ยังต้องรอความชัดเจนจากธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ที่ต้องออกระเบียบปฏิบัติ เพราะที่ผ่านมาการระงับธุรกรรมทางการเงินได้นั้น ต้องปฏิบัติตามกฎหมายและเป็นไปตามที่ผู้มีอำนาจสั่งการ เช่น เจ้าหน้าที่ตำรวจ คำสั่งศาล หรือหน่วยงานพิเศษ เช่น กรมสรรพากร และทำเป็นลายลักษณ์อักษรเท่านั้น ไม่สามารถโทรศัพท์มาระงับการทำธุรกรรมได้

ส่วนกรณีผู้เสียหายสามารถแจ้งระงับการทำธุรกรรมบัญชีของผู้อื่นชั่วคราวทันทีนั้น เป็นเรื่องที่ละเอียดอ่อนมาก น่าจะต้องตั้งองค์กรหรือหน่วยงานมาเป็นผู้แจ้งแทน เพราะหากให้ผู้เสียหายเป็นผู้แจ้งระงับธุรกรรม กรณีเกิดการกลั่นแกล้ง จะเกิดความเสียหายต่อเจ้าของบัญชีที่เป็นผู้บริสุทธิ์ได้

เร่งวางค่ามาตรฐานโอนเงินออนไลน์

ด้านนายฉัตรชัย ศิริไล กรรมการผู้จัดการ ธนาคารอาคารสงเคราะห์ (ธอส.) ในฐานะประธานกรรมการสมาคมสถาบันการเงินของรัฐ กล่าวถึงการเปิดบัญชีม้า ว่า เมื่อประชาชนคนหนึ่งมาเปิดบัญชี สถาบันการเงินก็ไม่สามารถแยกได้ว่าเป็น
ผู้รับจ้างเปิดบัญชี ที่เรียกว่า “บัญชีม้า” หรือไม่ เนื่องจากประชาชนมีเอกสารหลักฐานครบถ้วนที่จะเปิดบัญชีธนาคารได้

ดังนั้น สิ่งที่ธนาคารทำได้และทำมาตลอด คือการให้ความรู้ ความเข้าใจเพื่อให้ตระหนักรู้ เกี่ยวกับการรับจ้างเปิดบัญชีธนาคารว่ามีบทลงโทษและอาจเกิดปัญหาตามมาอีกมาก หากมีคดีความขึ้นมา เพราะฉะนั้นอย่ารับจ้างเปิดบัญชีให้คนอื่นนำไปใช้โดยเด็ดขาด

“การเปิดบัญชีธนาคารนั้น ประชาชนบางคนรู้ว่ารับจ้างเปิดบัญชีจะมีโทษและจะมีปัญหายุ่งยาก แต่ก็ยินยอม ส่วนบางคนไม่รู้ แต่ถูกชักชวนมาให้เปิดบัญชี ซึ่งธนาคารไม่สามารถแยกได้ว่าใครรับจ้างมาเปิดหรือเปิดใช้เอง จะปฏิเสธการเปิดบัญชีก็ทำไม่ได้ ฉะนั้นสิ่งที่ทำได้คือให้ความรู้ว่าการรับจ้างเปิดบัญชีจะมีโทษและความวุ่นวายในชีวิตตามมาเมื่อเกิดคดีความ”

นายฉัตรชัยเล่าต่อว่า ที่ผ่านมาธนาคารได้ให้ความร่วมมือกับเจ้าหน้าที่ตำรวจมาอย่างต่อเนื่อง เพื่อดำเนินการปราบปรามบัญชีม้า ซึ่งมีการทำงานร่วมกันอย่างใกล้ชิดมา เพราะเชื่อว่าทุกธนาคารต้องดูแลลูกค้าของตัวเอง แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นเจ้าของบัญชีก็ต้องดูแลบัญชีตัวเองด้วย โดยเฉพาะเมื่อปัจจุบันธุรกรรมทาง

การเงินทำได้รวดเร็วผ่านดิจิทัลแบงกิ้ง ทั้งโอนเงิน ถอนเงิน และเปิดบัญชีออนไลน์ ซึ่งมีการหารือร่วมกันหลายครั้งว่า ควรมีการกำหนดเพดานการโอนออนไลน์แต่ละครั้งร่วมกัน เพื่อการกำกับดูแล แต่ยังไม่มีข้อยุติ ทำได้เพียงการตั้งค่าเพดานการโอนของแต่ละแบงก์ และลูกค้าตั้งเพดานในบัญชีของตัวเอง ว่าจะโอนได้วงเงินเท่าใด โดยเรื่องนี้หากกำหนดเป็นค่ามาตรฐานไว้ อาจผ่อนปรนปัญหาบัญชีม้าไปได้บ้างไม่มากไม่น้อย เพราะคนที่จะใช้ช่องโหว่ของบัญชีม้า ย่อมหาช่องโหว่ไปเรื่อยๆ

ค่ายมือถือหวั่นละเมิดข้อมูลลูกค้า

ในส่วนของกฎหมายที่ระบุผู้ให้บริการโทรคมนาคมมีอำนาจแลกเปลี่ยนข้อมูลการให้บริการระหว่างกันนั้น บริษัทโทเทิ่ล แอ็คเซ็ส คอมมูนิเคชั่น จำกัด (มหาชน) หรือดีแทค ให้ความเห็นว่า ร่าง พ.ร.ก.นี้โดยสาระสำคัญจะช่วยให้สามารถทำการระงับธุรกรรมทางการเงินต้องสงสัยได้รวดเร็วขึ้นและกำหนดบทลงโทษที่รุนแรงขึ้น

อย่างไรก็ตาม ยังมีความกังวลในเรื่องการแลกเปลี่ยนข้อมูลและการจัดทำระบบฐานข้อมูลกลางเกี่ยวกับข้อมูลการลงทะเบียนผู้ใช้งานและข้อความสั้น (SMS) ที่อาจเป็นการละเมิดสิทธิส่วนบุคคลของลูกค้า การรั่วไหลของข้อมูลและการเพิ่มความเสี่ยงที่จะมีการนำข้อมูลส่วนบุคคลไปใช้ในทางที่ผิด โดยมองว่าแนวทางการป้องกันปัญหาการหลอกลวงทางออนไลน์ที่ดีที่สุด คือ การสร้างภูมิคุ้มกันให้ประชาชนให้มีความรู้เท่าทัน

นายศรัณย์ ผโลประการ หัวหน้าฝ่ายงานผลิตภัณฑ์โทรศัพท์เคลื่อนที่กลุ่มลูกค้าทั่วไป เอไอเอส ให้ความเห็นว่า พร้อมปฏิบัติตามกฎระเบียบ โดยจะพิจารณาในรายละเอียดต่อไป

ผู้สื่อข่าวรายงานเพิ่มเติมว่า การที่ซิมผียังคงเป็นประเด็นปัญหาหลัก แม้จะมีข้อกำหนดว่าการเปิดใช้งานซิมมือถือต้องแสดงตัวตนหรือใช้บัตรประชาชนในการเปิด อย่างไรก็ตาม ไม่เคยมีการกำหนดเพดานการถือครองซิมแต่อย่างใด ในทางปฏิบัติหากลูกค้าต้องการซื้อและถือครองไม่ว่ากี่ร้อยกี่พันซิมก็สามารถทำได้ ซึ่งหลายครั้งเป็นโอกาสสำหรับมิจฉาชีพ เช่น กรณีหัวหน้าทัวร์จีนใช้ชื่อตัวเองลงทะเบียนเพื่อเปิดซิมให้ลูกทัวร์จีนที่มาเที่ยวในไทย หรือมีการซื้อซิมจำนวนมากเพื่อใช้กดเพิ่มยอดไลก์ ยอดแชร์ หรือแลกคูปองตามมาร์เกตเพลสต่างๆ พอใช้งานเสร็จ อาจมีการขายเบอร์ต่อโดยที่ไม่ได้เปลี่ยนชื่อผู้จดทะเบียนถือครองซิม เป็นช่องทางให้มิจฉาชีพสวมรอยใช้ซิมเหล่านี้โทร.หลอกลวงประชาชนได้.

ทีมเศรษฐกิจ