เย็นวันหนึ่งราวกลางเดือนมีนาคมเมื่อหลายปีก่อน ผมสังเกตเห็นพฤติกรรมบางอย่างของพวกมัน ฝูงกวางป่าเพศเมียวนเวียนอยู่บนกองขี้เถ้าในทุ่งที่ชิงเผาเพื่อให้หญ้าระบัด ผมสงสัยว่าทุ่งหญ้าที่ไหม้ดำมีอะไรดึงดูดความสนใจพวกมันอย่างนั้นหรือ
ไม่ไกลจากฝูง ผมเห็นกวางเขางามอีกตัว มันยืนแฝงกายกับพุ่มไม้ตรงชายป่า ด้วยท่วงท่านิ่งสงบ แต่สง่างามน่าเกรงขามอยู่ในที บวกกับสายตาที่จ้องเขม็งออกมา ราวกับมีมนตร์สะกดผมให้หยุดนิ่งและสบตากับมัน เป็นเกมประลองที่ใครจะทนนิ่งได้นานกว่ากัน แต่เพียงเสี้ยววินาทีที่ผมหันไปมองอีกทาง กวางหนุ่มตัวนั้นก็หายไปเสียแล้ว
ด้วยความสงสัย ผมจึงเริ่มค้นคว้าหาข้อมูล น่าแปลกที่ผมพบเรื่องราวเกี่ยวกับพฤติกรรมของพวกมันน้อยมาก กวางป่าหรือกวางม้า (Cervus unicolor) สัตว์ป่าที่ถูกมองข้าม เพียงเพราะพวกมันพบเจอตัวง่ายเกินไปอย่างนั้นหรือ
ตลอด 2-3 ปีของการเฝ้าติดตาม ทำให้ผมได้เรียนรู้ว่า บางครั้งความยากเย็นในการตามหา ก็มาปรากฏอยู่ตรงหน้าเราได้ง่ายๆ เช่นกัน ช่วงสายๆ ของวันหนึ่งที่ข้างทาง ผมเห็นกวางตัวใหญ่วัยหนุ่มฉกรรจ์ นอนแช่ปลักโคลนพลางเกลือกกลิ้งให้น้ำโคลนขุ่นข้นเคลือบเส้นขนตามลำตัว ผมหยุดยืนดูพฤติกรรมของมัน ทั้งๆ ที่เห็นผม แต่มันกลับไม่มีทีท่าสนใจสายตาของมนุษย์ที่กำลังจ้องมองอยู่เลย มันยังคงหงายท้องนอนตะแคง ขวิดเขาแทงดิน และฉี่ใส่แอ่งโคลน ทำซ้ำไปซ้ำมาอยู่อย่างนั้น
ผมมารู้ในภายหลังว่า เจ้ากวางหนุ่มตัวนั้นกำลัง “แต่งตัวไปจีบสาว” ครั้นยิ่งติดตามต่อไป ผมก็ยิ่งพบความอัศจรรย์
ตลอดฤดูกาลผสมพันธุ์ กวางเพศผู้จะคอยกระตุ้นเพศเมีย ด้วยการต้อนให้เดินออกจากฝูง แม้กระทั่งสะกิดด้วยขาหน้าเบาๆ ขณะที่สาวเจ้ากำลังนอนอยู่ให้ลุกขึ้น มันจะคอยต้อนและเดินตามอย่างไม่ลดละ พร้อมกับส่งเสียงครางต่ำๆ ในลำคอ และคอยตรวจเช็กสัญญาณความพร้อมจากกลิ่นฉี่ของเพศเมียด้วยการดม กลิ่นจะเป็นตัวบอกเองว่า เธอพร้อมสำหรับการผสมพันธุ์หรือยัง
ขณะเดียวกัน กวางเพศผู้จะใช้ฉี่ตัวเองฉีดพรมตามคอ คาง ขา และใบหน้า ตลอดทั้งวัน นอกจากจะเป็นการดึงดูดเพศเมียและส่งสัญญาณว่ามันพร้อมแล้ว ยังเป็นการประกาศอาณาเขตไปในตัวด้วย ด้วยเหตุนี้ ในบริเวณที่มันทิ้งร่องรอยหรือฝากกลิ่นไว้ จะไม่มีกวางเพศผู้ตัวใดกล้าเข้ามาจีบกวางสาวในฝูงของมันเลย เมื่อหมดหน้าที่ผสมพันธุ์ตามฤดูกาลแล้ว กวางเพศผู้ซึ่งปกติเป็นสัตว์โทน นิสัยรักสันโดษ จะหายลับเข้าป่า กลับไปใช้ชีวิตอย่างโดดเดี่ยวดังเดิม เราจึงไม่ได้มีโอกาสเห็นกวางเพศผู้บ่อยครั้งนัก นอกจากช่วงผสมพันธุ์
...
ส่วนแม่กวางสาว หลังได้รับการผสมพันธุ์จะตั้งท้องนานประมาณ 8 เดือน และเช่นเดียวกับสัตว์อีกหลายชนิดในธรรมชาติ มันมักเลือกเวลาตกลูกในช่วงที่สภาพอากาศเป็นใจ และอาหารการกินอุดมสมบูรณ์ เมื่อใกล้ถึงเวลา กวางท้องแก่จะผละออกจากฝูง และหาสถานที่ให้กำเนิดลูกน้อยที่ปลอดภัยจากสัตว์นักล่าอย่างหมาใน
ความที่กวางป่ามีถิ่นกระจายพันธุ์กว้างขวาง ในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วทุกภาค ขอเพียงมีป่าและระบบนิเวศที่สมบูรณ์เพียงพอเท่านั้น นั่นหมายความว่า ตราบใดที่ผืนป่ายังอยู่คู่กับเมืองไทย เราจะยังคงสามารถพบเห็นและศึกษา ภาพชีวิตอันน่าพิศวงของพวกมันได้เสมอ
เรื่อง พงษ์ชัย มูลสาร ภาพถ่าย ยุทธนา อัจฉริยวิญญู ข้อมูลจาก http://www.ngthai.com/ngm/1205/default.asp