แค่เรื่องชื่อพระสมเด็จเกศไชโย ที่ว่าสมเด็จพระพุฒาจารย์โต วัดระฆัง สร้างบรรจุไว้ ในองค์พระมหาพุทธพิมพ์ พระพุทธรูปปูนปั้นองค์มหึมา ในวิหารวัดไชโย อ่างทอง...ก็มีเค้าไม่ลงตัว
วัดก็ชื่อไชโย ตามชื่ออำเภอ คำ “เกศ” นำหน้ามาจากไหน เขาว่ามาจาก “เกศ” ชื่อแม่ท่าน
ปัญหาเรื่องชื่อเป็นเรื่องเล็กมาก เมื่อผู้รู้เรื่องพระสมเด็จอย่าง “ตรียัมปวาย” เขียนแทรกไว้ในตำราพระสมเด็จฯ ฉบับพิมพ์ครั้ง 6 ปี 2522 ว่า “ผู้ใหญ่หลายท่านเห็นตรงกันว่าเป็นพระปลอมทั้งสิ้น” ตีแสกหน้ากันโครมใหญ่ไปเลย
แต่ผู้รู้อีกท่าน ประชุม กาญจนวัฒน์ ออกหนังสือ “สามสมเด็จ” ยืนยันสมเด็จมีวัดระฆัง กรุบางขุนพรหมแล้ว ก็ยังมีวัดไชโย ตนจริตอ่อนตกใจไม่เล่น พวกเชื่อในสายตา เชื่อในตลาด ก็ยังซื้อยังขายกันอยู่
ข้อสังเกตจากคนวงนอก ความรู้เรื่องพระสมเด็จ เกศไชโย ไม่เข้ารูปเข้ารอยมาแต่แรก...“ตรียัมปวาย” เขียนใน “พระเครื่องประยุกต์” ปี 2495 มีภาพสมเด็จเกศไชโยบางพิมพ์ หนังสือเล่มแรกของ “พี่ชุม” เอาพิมพ์ใหญ่เจ็ดชั้น วันนี้เรียกกัน “แข้งหมอน” ไม่ระบุชื่อพิมพ์ไหน
แต่นักเลงพระรุ่นเก่า เอากันว่าในกรุงเทพฯ ปริมณฑล เขาเล่น “เกศไชโย” หลายพิมพ์ที่เข้าตา...พิมพ์ใหญ่เจ็ดชั้น ไหล่ตรงเจ็ดชั้น พิมพ์นักเลงโต ฯลฯ กันอยู่เนิ่นนาน
ราวๆปี 2503-2504 เกศไชโยเจ็ดชั้นนิยม หกชั้น อกตัน หกชั้นอกร่อง...แพร่หลายในตลาด ชุดนี้ต่อมา มีข่าวมาจากวัดโพธิ์เกรียบ ทั้งที่มีข้อสงสัยหลายองค์ มีรอยขัดขอบรอบองค์...แต่ตลาดก็ซื้อขายกัน เป็นพิมพ์มาตรฐานนิยม
ส่วนเกศไชโยพิมพ์อื่น เพื่อนเรียกไม่เกรงใจ “พิมพ์ตลก” เฉยเลย หลายปีต่อมา น่าจะเกินปี 2522 อ้า สุพรรณ กับเพื่อนพิมพ์หนังสือสมเด็จเกศไชโยจำหน่าย ผมนับรวมได้กว่า 22 พิมพ์ นับแต่นั้นพิมพ์ตลกก็ไม่ตลก หลายพิมพ์วงการซื้อกันแสนแก่ไปถึงล้าน
...
แน่นอน...พิมพ์ตลกที่เป็นพระแท้ดูง่ายๆมาก่อนเก่า กลายเป็นพระดูยาก เพราะมีของปลอมฝีมือตามมา
ในจำนวนพิมพ์ตลกเดิมๆนั้น พิมพ์เจ็ดชั้นปรกโพธิ์ เป็นพิมพ์หนึ่งที่สะดุดใจมาก...พระแท้น้อย ถ้าผ่านตาควรพิจารณาให้ถี่ถ้วน ดูตัวอย่างองค์ในคอลัมน์วันนี้ก็ได้
โดยภาพรวมพิมพ์พระยังคมชัด สังเกตเม็ดโพธิ์ และการเรียงลำดับและช่องไฟ...เนื้อหนาหนึกนุ่มซึ้งตา มวลสารละเอียดคละเคล้า...เทียบเนื้อสมเด็จวัดระฆังก็ยังได้
ข้อควรพินิจ สมเด็จเกศไชโยชุดนี้ ไม่มีรอยขัดขอบข้าง...นักเลงพระรุ่นเก่าเชื่อถือกว่าสมเด็จวัดระฆัง...ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเมตตาหรือมหานิยมหรือแคล้วคลาด.
พลายชุมพล