ตี่จู่เอี๊ยะ คือ ศาลเจ้าที่ในบ้านตามความเชื่อของคนไทยเชื้อสายจีน ด้วยการอัญเชิญเทพเจ้าแห่งพื้นดิน มาประทับไว้ในศาลที่ขนาดเล็กที่วางไว้ติดกับพื้นดินภายในบ้าน เมื่อคนในบ้านมีเรื่องทุกข์ร้อนใจ หรือมีกิจกรรมที่ต้องตัดสินใน ก็จะมาจุดธูปแจ้งบอกกับเจ้าที่ เพื่อให้กิจกรรมนั้นดำเนินไปอย่างราบรื่น

ประวัติของ “ตี่จู่เอี๊ยะ” ในประเทศไทย

การสร้างศาลขึ้นมาให้เทพเจ้าแห่งผืนดิน “ถู่ตี้กง” สถิตของชาวไทยเชื้อสายจีนนั้น มีตำนานมายาวนาน คาดว่านับ 1,000 ปี ชื่อของเทพเจ้าแห่งผืนดินนี้มีชื่อเรียกที่แตกต่างกันไปตามมณฑลที่กว้างขวางของประเทศจีน  

ตำนานกำเนิดตี่จู่เอี๊ยะ

ตำนานเทพเจ้าถู่ตี้กง ความเชื่อของชาวจีนในอดีต ฮ่องเต้คือบุตรของพระเจ้า สามารถแต่งตั้งสถาปนาเทพได้ ในรัชสมัยฮ่องเต้พระองค์หนึ่งได้แต่งตั้งเทพเจ้าจากศาลบูชาฮกเต็กของหมู่บ้านแห่งหนึ่ง เป็นเทพโหวโท่ว หรือ ถู่ตี้กง มีความหมายว่าเทพเจ้าแห่งผืนดิน ตำนานของเทพองค์นี้ เป็นผู้ที่มีความกตัญญู ตามตำนานการกำเนิดตี่จู่เอี๊ยะ เล่าว่าหมู่บ้านแห่งหนึ่งมีพิธีกรรมไหว้เทพเจ้าด้วยการตั้งศาลฮงเต็ก ภายหลังหมู่บ้านแห่งนี้มีผู้ประสบความสำเร็จอย่างมากมาย ปลูกพืชผลงอกงามได้ผลผลิตดี ทำให้ศาลนี้มีชื่อเสียงไปทั่วทุกแคว้น เศรษฐี ขุนนาง ก็สร้างศาลเชิญเทพเจ้าองค์นี้ไปบูชากันทุกๆ บ้าน จนทราบถึงฮ่องเต้องค์หนึ่ง เมื่อท่านสถาปนาเทพเจ้าถู่ตี้กง ก็มีคนเคารพนับถือกันมาก

...

ถู่ตี้กง เป็นเทพเจ้าที่เชื่อว่าเดินทางไปได้ทั้งบนสวรรค์ ฟ้า ดิน แม้ว่าท่านจะเป็นเทพที่อยู่ใกล้ชิดกับมนุษย์ แต่ก็ไม่ควรดูหมิ่นท่าน เชื่อว่าเทพและวิญญาณต่างๆ หากท่านไม่อนุญาตก็จะไม่ให้ใครเข้ามาในบ้านได้เลย รวมถึงคนในบ้านเองหากดูหมิ่นดูแคลน ก็จะทำมาหากินไม่ขึ้น

ตำนานถู่ตี้กงที่เชื่อว่ามีตัวตนจริง เป็นเรื่องที่เล่าต่อกันมาว่าท่านเกิดในรัชสมัยราชวงศ์จิว มีชื่อว่า “เตียเม่งเต็ก” เป็นผู้รับใช้ขุนนางผู้หนึ่ง เตียเม่งเต็กมีหน้าที่ดูแลขุนนางผู้นั้น ครั้งหนึ่งเมื่อนายถูกเรียกเข้ารับราชการที่วังหลวง เตียเม่งเต็ก มีหน้าที่แบกธิดาของขุนนางเพื่อตามมาทีหลัง ระหว่างทางเกิดพายุหิมะ เขาได้ถอดเสื้อสวมให้กับธิดาของขุนนางเพื่อให้เธอรอดปลอดภัยจากความหนาวเหน็บ เตียเม่งเต็กเสียชีวิตระหว่างทาง ภายหลังมีคนมาพบเห็นธิดาของขุนนางและช่วยชีวิตไว้ เธอซาบซึ้งในบุญคุณของเตียเม่งเต็ก จึงสร้างศาล “ฮกเต็ก” ไว้ในบ้าน เพื่อระลึกถึงความกตัญญูและความเสียสละต่อเจ้านาย

ชาวจีนที่นับถือศาลฮกเต็ก เมื่อเดินทางไปยังสถานที่ใด ก็จะจุดธูปกล่าวบูชา นำวัสดุที่พบมาตั้งเป็นศาล เช่น หิน 3-4 ก้อน มาสร้างเป็นศาลเล็กๆ แล้วจุดเทียน 1 คู่ จุดธูป 5 ดอก บอกกล่าวท่านเจ้าที่ว่าจะทำกินบนผืนดินนี้ ขอให้เพาะปลูกงอกงาม ภายหลังเมื่อค้าขายรุ่งเรืองแล้วก็สร้างศาลขึ้นในบ้านตามฐานะ เปลี่ยนวัสดุเป็นไม้ หิน หินอ่อน ตามความเหมาะสม

เมื่อชาวจีนอพยพไปอยู่ดินแดนต่างๆ ก็นำความเชื่อและศรัทธาของตนมาด้วย ความเชื่อเรื่องการตั้งศาลเจ้าที่ในชุมชนและในบ้านเรือนนั้น หากสร้างศาลเจ้าในบ้าน จะเรียกว่า “ตี่จู่เอี๊ยะ” คล้ายกับศาลเจ้าที่ในบ้านเรือนของคนไทย แต่หากเป็นศาลเจ้าที่ผู้คุ้มครองชุมชน จะเรียกศาลนี้ว่า ศาลถู่ตี้กง

ตัวหนังสือและภาพวาดในตี่จู่เอี๊ยะ คือภาพอะไร

ในยุคหนึ่ง ชาวไทยเชื้อสายจีนนิยมให้ผู้ที่ดูแลศาลเจ้ามาวาดภาพ และเขียนตัวหนังสือภายในศาล ยุคสมัยใหม่นิยมเขียนเป็นตัวหนังสือมงคล และภาพมังกร

จากหนังสือ ตึ่ง หนั่ง เกี้ย ผู้เขียน จิตรา ก่อนันทเกียรติ ตีพิมพ์ครั้งที่ 30 ได้กล่าวถึงเรื่องตี่จู่เอี๊ยะ ไว้ว่า “ตี่” แปลว่าที่ หรือ ที่ดิน ที่สองข้างองค์ท่านเขียนเป็นคำอวยพรว่า

“ซี้ ฮึง กิม งิ้ง จิง
โหงว โหล่ว ไช้ ป๋อ ไล้”

ความหมายโดยรวมคือให้เงินทองไหลมา มีกินมีใช้

สำหรับร้านค้า หรือ ห้องแถวที่ทำการค้าขาย บางแห่งนิยมสร้าง “ศาลบน” ลักษณะเป็นโต๊ะ หรือแท่น เพื่อประดิษฐานเทพเจ้า “ปึงเถ่ากง” หรือเทพเจ้าโชคลาภ วิธีตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะ เพื่อเป็นมงคลแก่ผู้อยู่อาศัย ดังนี้

วิธีตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะ

วิธีตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะหากไม่ใช้ซินแสเป็นผู้ทำพิธี เจ้าบ้านก็สามารถทำพิธีตั้งศาลได้ ดังนี้

...

1. จัดเตรียมอุปกรณ์สำหรับศาลตี่จู่เอี๊ยะ
2. จัดเตรียมอุปกรณ์สำหรับโต๊ะฟ้าดิน หรือโต๊ะไหว้หน้าบ้าน
3. อาหารเซ่นไหว้ตี่จู่เอี๊ยะ

เจ้าบ้านหรือตัวแทน เป็นผู้นำพิธี ผู้เข้าร่วมพิธีเตรียมตัวชำระร่างกายให้สะอาด สวมเสื้อผ้าชุดใหม่ เปิดไฟทุกดวงในบ้าน เปิดประตูหน้าต่างทุกบาน ยกเว้นห้องน้ำ และห้ามพูดจาหยาบคายและห้ามทะเลาะกันในวันดีนี้

ขั้นตอนที่ 1 ไหว้โต๊ะฟ้าดิน
ผู้นำพิธี จุดเทียนสีแดง 1 คู่ จุดธูป 5 ดอก ตั้งจิตอธิษฐานต่อหน้าโต๊ะฟ้าดินว่า

“วันนี้วันที่ (วัน เดือน ปี พ.ศ.) ข้าพเจ้า (ชื่อ นามสกุล) เป็นเจ้าของ (บ้านเลขที่) ขออัญเชิญเทพยดาฟ้าดินมาเป็นสักขีและเป็นประธานในการทำพิธีตั้งตี่จู่เอี๊ยะ ขอให้องค์เทพยดาฟ้าดิน ช่วยนำองค์ตี่จู่เอี๊ยะที่ศักดิ์สิทธิ์และมีบารมีสูงส่งมาสถิตประทับในเคหสถานที่ได้จัดเตรียมไว้นี้ เพื่อปกปักรักษาคุ้มครองเจ้าของบ้านและสมาชิกทุกคนในบ้านให้มีสุขภาพพลามัยที่แข็งแรงสมบูรณ์ มั่งคั่ง ร่ำรวยและโชคดีตลอดไป”
หลังจากนั้นปักธูปในกระถางธูปโต๊ะไหว้ฟ้าดิน โปรยกลีบดอกดาวเรืองที่ด้านหน้าโต๊ะ เชิญเทพยดาเข้าบ้าน และเชิญทุกคนเข้าบ้าน

ขั้นตอนที่ 2 ไหว้ตี่จู่เอี๊ยะ
ผู้นำพิธี จุดเทียนสีแดง 1 คู่ จุดธูป 5 ดอก ที่กระถางธูปไหว้ตี่จู่เอี๊ยะ

เมื่อปักธูปดอกที่ 1 กล่าวขอให้ทุกคนในครอบครัวอยู่เย็นเป็นสุข
เมื่อปักธูปดอกที่ 2 ขอให้ทุกคนในครอบครัวมีโชคลาภ
เมื่อปักธูปดอกที่ 3 ขอให้ทุกคนในครอบครัว ไม่มีเรื่องทะเลาะวิวาท
เมื่อปักธูปดอกที่ 4 ขอให้ทุกคนในครอบครัว มีผู้อุปถัมภ์ ทั้ง 4 ทิศ
เมื่อปักธูปดอกที่ 5 ขอให้ทุกคนในครอบครัว คิดสิ่งใดสมความปรารถนา

หลังจากนั้น เจ้าบ้านเชิญทุกคนในบ้านมาจุดธูปคนละ 5 ดอก กล่าวชื่อนามสกุล อายุ แนะนำตัวกับเทพเจ้าตี่จู่เอี๊ยะ หากเป็นการจัดตั้งในบริษัท ก็ให้บอกกล่าวตำแหน่ง หน้าที่ในองค์กร พอครบทุกคนแล้ว เจ้าบ้านกล่าวอัญเชิญตี่จู่เอี๊ยะมารับเครื่องสักการะบูชา

...

เมื่อรอจนธูปหมดดอก ทำพิธีลาของเซ่นไหว้ตี่จู่เอี๊ยะ ดึงกระดาษทองที่วางของเซ่นไหว้ออกมารวมกันไว้ในถาด แล้วยกถาดขึ้นเหนือศีรษะ อธิษฐานขอพร และส่งต่อให้คนอื่นๆ จนถึงคนสุดท้าย แล้วนำกระดาษทองไปเผา เหมือนเผากระดาษเหลือแต่เถ้าถ่าน เทเหล้าจีนในขี้เถ้า 3 ครั้ง แล้วกล่าวขอพรทีละข้อต่อการเทเหล้า 1 ครั้ง

อาหารที่นำมาถวาย ควรวางไว้อย่างน้อย 6 ชั่วโมง จึงนำมารับประทานต่อได้ ถือว่าเป็นอาหารมงคล หรือนำไปแบ่งไว้นอกบ้านบริเวณทางสามแพร่งให้ดวงวิญญาณเร่ร่อน ด้วยการปักธูป 1 ดอก กล่าวนะโม 3 จบ และกล่าวบทอุทิศแก่ดวงวิญญาณเร่ร่อนที่หิวโหย 7 รอบ “อิติเวสสุวัณโณ สัพพะภูโตสุขัง ใครที่หิวโหย เชิญมากินอาหารเหล่านี้ได้เลย”

วิธีเลือก “ตี่จู่เอี๊ยะ”

ปัจจุบันวัสดุที่ใช้ทำเรือน “ตี่จู่เอี๊ยะ” นั้น นิยมไม้ ปูน และหินอ่อน โดยมีขนาดตั้งแต่ 10 นิ้วขึ้นไป หากเป็นศาลตี่จู่เอี๊ยะในร้านค้าหรือบริษัท นิยมขนาด 24 นิ้วขึ้นไปตาม เพื่อเสริมโชคลาภ บารมี การค้าขาย ศาลเจ้าที่ตี่จู่เอี๊ยะที่จำหน่ายอยู่ในปัจจุบันมีแบบสำเร็จรูปและสั่งทำตามความต้องการของเจ้าของบ้าน โดยจัดวางขนาดเสา ตามสัดส่วนมงคล รูปแบบของตี่จู่เอี๊ยะจากร้านต่างๆ ที่นิยม ได้แก่

...

  • ตี่จู่เอี๊ยะ โมเดิร์น หมายถึง ตี่จู่เอี๊ยะที่ดีไซน์เหมาะกับบ้านสมัยใหม่
  • ตี่จู่เอี๊ยะ มินิมอล หมายถึง ตี่จู่เอี๊ยะ ขนาดกะทัดรัด เหมาะสำหรับบ้านที่มีพื้นที่น้อย
  • ตี่จู่เอี๊ยะจักรพรรดิ หมายถึง ตี่จู่เอี๊ยะที่มีจำนวน เสาและหลังคาตามหลักฮวงจุ้ย
  • ตี่จู่เอี๊ยะ 888 หมายถึงจำนวนรูปสลักปลา 8, หงส์ 8 และปลา 8 ตัว

พื้นที่วางศาลตี่จู่เอี๊ยะ ควรติดพื้น ด้านหน้าเป็นที่โล่งไว้สำหรับเปิดรับโชคลาภและบารมี และเพื่อให้ท่านมองเห็นได้อย่างชัดเจน ภายในเรือนศาลตี่จู่เอี๊ยะประกอบด้วย

1. อักษรมงคล ภาพสัตว์มงคล
2. โคมไฟ หลอดไฟ
3. กระถางธูป

การบูชา “ไหว้ตี่จู่เอี๊ยะ” ในวันสำคัญต่างๆ

บ้านเรือน ร้านค้า บริษัท ที่ตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะนั้น นิยมไหว้ทุกวัน และช่วงเทศกาลสำคัญตามปฏิทินวันพระจีน ทำในช่วงตอนเช้าตรู่ เตรียมของไหว้ได้แก่

1. น้ำชา 5 ถ้วย
2. น้ำเปล่า 3 ถ้วย
3. ขนม ส้ม หรือผลไม้มงคล 5 ลูก
4. กระดาษไหว้ 1 ชุด

เมื่อตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะ ในพิธีไหว้ทุกๆ วันนั้นพึงระลึกว่าวันนี้เป็นวันดี จะต้องประพฤติดี และทุกๆ นอกจากจะอธิษฐานขอให้ท่านคุ้มครองแล้ว ต้องตระหนักว่าคนเราจะดีจะชั่ว อยู่ที่ตัวเรา ไม่ใช่คอยหวังแต่ให้เทวดาฟ้าบันดาล (ที่มาจากหนังสือจิตรา ก่อนันทเกียรติ)

คำถามที่น่าสนใจเกี่ยวกับการตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะ

Q : ไหว้ตี่จู่เอี๊ยะ ธูปกี่ดอก
A : ไหว้ตี่จู่เอี๊ยะ ใช้ธูป 5 ดอก แต่โดยปกติแล้ว ผู้บูชาจะจุดธูป 7 ดอก โดยปักที่กระถางธูปตี่จู่เอี๊ยะ 5 ดอก และประตูหน้าบ้านซ้ายและขวารวมเป็น 2 ดอก
Q : หลังจากตั้งศาลตี่จู่เอี๊ยะแล้ว ทำไมห้ามย้ายตี่จู่เอี๊ยะ
A : ตามความเชื่อของชาวจีน และชาวไทยเชื้อสายจีน ไม่ควรย้ายบ่อยๆ เพราะเจ้าที่คือผู้ที่มีความหนักแน่น ไม่เคลื่อนไหว แต่เมื่อจำเป็นจะต้องเปลี่ยนศาลเรือนเก่าที่ชำรุด จะต้องทำพิธีย้ายตี่จู่เอี๊ยะด้วยการจุดธูปบอกกล่าวก่อนอย่างน้อย 1 สัปดาห์ แล้วแจ้งฤกษ์งามยามดี โดยปักธูป 5 ดอก น้ำชา 5 ถ้วย ส้ม 5 ผล เก็บขี้ธูปเก่ามาผสมขี้ธูปใหม่ในกระถางเดิม ยกกระถางธูปไปวางที่ใหม่ 5-10 นาที แล้วจึงยกเรือนใหม่ตาม

ภาพ : สิทธันต์ สันติชัยกูล

อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง