คนไทยรุ่นผมก็รู้จักผักตบชวากันมาตั้งแต่เกิด เคยนึกสงสัย ผักตบไทย น่าจะมี ถ้ามีอยู่ที่ไหน ผักตบบ้านเมืองอื่นๆ เช่น ผักตบมาเลย์ ผักตบฟิลิปปินส์ ผักตบเขมร ลาว...เล่า มีหรือไม่
โรม บุนนาค รวบรวม 100 แรกมีในสยาม จัดลำดับ ผักตบชวา ไว้ที่ 33 (100 แรกมีในสยาม สำนักพิมพ์สยามบันทึก พ.ศ.2554)
ปี พ.ศ.2439 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ เสด็จโดยเรือพระที่นั่งมหาจักรี ไปเยือนชวา
บรรดาเจ้านายฝ่ายในขององค์สุลต่าน ตลอดจนสาวสนมกำนัล แต่งกายสวยเพริศพริ้ง สิ่งที่เสริมให้สาวสวยชวามีเสน่ห์สวยสะดุดตา อยู่ที่ทุกนางต่างทัดดอกไม้ช่อยาวที่มวยผม
ช่อไม้ใหญ่ สีม่วงอมฟ้า งามแปลกตานักหนา
สอบถามได้ความว่า เป็นดอกไม้ชนิดใหม่ ที่เพิ่งเข้ามาในชวาแล้วก็กำลังเป็นที่นิยมกัน
สมเด็จพระบรมราชินีนาถ ทรงมีพระราชดำริที่จะนำพันธุ์ผักตบชวา มาปลูกในเมืองไทย รับสั่งให้ เรือโทโดด หม่องมณี นายทหารประจำเรือพระที่นั่งจักรี ไปเก็บผักตบชวามา 3 เข่ง
เพื่อความแน่ใจว่า เอามาปลูกในไทยจะไม่ตาย หรือผิดน้ำผิดอากาศ จะไม่ออกดอก โปรดให้ตักน้ำจากแหล่งที่เก็บผักตบชวา มา 10 ปีบ
ตลอดเวลาที่เรือพระที่นั่งเดินทางกลับ...เรือโทโดดวางมือจากงานประจำประคับประคองให้ผักตบชวาอยู่รอดจนถึงกรุงเทพฯ ทันทีที่เรือเทียบท่าราชวรดิฐ โปรดให้จัดรถม้าหลวงมาบรรทุกผักตบชวาและน้ำไปพระราชวังพญาไท
ผักตบชวา 3 เข่ง ถูกปลูกลงในกระถางลายครามใหญ่ 3 กระถาง น้ำ 10 ปีบที่นำจากชวาเติมลงไป 1 เดือน ผักตบชวางอกงาม ออกดอกสวยเหมือนในชวา
เรือโทโดดแยกหน่อลงปลูกในกระถางใหม่ เปลี่ยนน้ำเป็นน้ำในเมืองไทย ก็ออกดอกงอกงามเหมือนเดิม
สมเด็จพระราชินีฯ ทรงพอพระทัยในความสำเร็จนี้มาก รับสั่งให้ขยายหน่อลงปลูกในสระน้ำในวังพญาไท
...
เจ้านายทั้งหลาย ได้ยินกิตติศัพท์ความสวยงามของดอกผักตบชวา พากันมาขอพระราชทานไปปลูกบ้าง สมเด็จท่านพระราชทานให้ไปองค์ละหน่อสองหน่อ
6 เดือนต่อมา ผักตบชวาก็งอกงามแน่นสระวังพญาไท ขณะที่เจ้านายและคนชั้นสูงที่เคยเข้าคิวขอพระราชทานก็บางตา และหายไป เนื้อที่สระในวังไม่พอ โปรดให้นำไปลงตามคลอง เพื่อให้ราษฎรได้ชื่นชมบ้าง
ผักตบชวาถูกปล่อยลงคลองสามเสน หลังวังพญาไท แล้วก็ไปปล่อยที่คลองเปรมประชา คลองผดุงกรุงเกษม ชาวบ้านโดยเฉพาะสาวๆก็นิยมทัดดอกผักตบชวาตามพวกเจ้านาย อยู่เป็นเวลา...นานทีเดียว
เวลาผ่านมากว่า 100 ปี ผักตบชวาแตกหน่อขยายกอแน่นไปตามแม่น้ำลำคลองใหญ่หลายสาย ดอกผักตบชวาที่เคยมีฐานะ เป็นเจ้าหญิงทรงเสน่ห์ กลายเป็นพืชที่สร้างปัญหาน่ารังเกียจ ปราบเท่าไหร่ ก็ปราบไม่อยู่
ผักตบชวางอกงามแตกหน่อขยายกอรวดเร็วจนคนตั้งใจปราบ ตามไม่ทัน
โรม บุนนาค ทิ้งท้าย คนไทยค้นพบวิธีปราบ เอาผักตบชวามาใช้ทำประโยชน์ ลากจากคูคลองหนองบึงหรือที่หน้าบ้าน ขึ้นมาทำปุ๋ยหมัก พวกต่อมาฉลาดกว่า เอาก้านผักตบชวาตากแห้ง แล้วใช้ฝีมือสานเป็นโต๊ะ เก้าอี้
ตัวที่ทำด้วยฝีมือดี ราคาแพง แพงกว่าเฟอร์นิเจอร์ไม้ดีๆ ลูกค้าฝรั่งนิยมมาก
แง่คิดจากผักตบชวา...โลกนี้ไม่มีสิ่งใดดีหรือเลว ความคิดทำให้เป็นเช่นนั้น ครั้งแรก ผักตบชวาเป็นดอกไม้สวยงาม เมื่อมีมากๆเข้าก็กลายเป็นของน่าเบื่อ ต้องออกแรงกำจัด
จนเมื่อได้ปัญญา เอามาใช้ประโยชน์ ผักตบชวาก็เกิดประโยชน์
เขียนถึงตรงนี้ ผมเพิ่งได้ความรู้ใหม่ รู้ว่าที่เราเรียก ผักตบชวา และจะเหมาโทษให้ชวานั้น ความจริงชวาได้มาจากฝรั่งฮอลันดาอีกที สุดท้ายเจ้าฝรั่งฮอลันดา นักล่าเมืองขึ้นนี่เอง...เป็นตัวการ.
กิเลน ประลองเชิง